دهلران، سرزمین داستان‌های کهن و زندگی باستانی
دهلران، یکی از مناطق مهم غرب ایران، دارای تاریخچه‌ای غنی از تمدن‌های پیشین است. با توجه به اظهارات حبیب‌الله محمودیان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام، این منطقه نشانه‌هایی از سکونت انسان‌ها در دوران پیش از تاریخ را در خود جای داده است. در ادامه به بررسی تاریخ، فرهنگ و تحولات کشاورزی و دام‌پروری در این منطقه می‌پردازیم.
محمودیان در گفت‌وگو با ایسنا اظهار داشت که دوران پیش از تمدن ایلام، به نام دوران پروتو-ایلامی شناخته می‌شود و آثار زیادی از این دوران در دهلران باقی مانده است. کاوش‌های انجام شده در این منطقه نشان می‌دهد که انسان‌ها حدود ۸۰۰۰ سال پیش در دهلران و اطراف آن زندگی می‌کردند و دام‌هایی مانند گوسفند و بز را اهلی کرده بودند.
دهلران در این دوران به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و اقتصادی شناخته می‌شد، که همزمان با دوران علی‌کوش، معروف به دوران پیش از سفال، بود. ویرانه‌های تپه علی‌کوش، نشان‌دهنده سکونت انسان‌ها قبل از اختراع سفال‌ها است.
این دوران همزمان با سایر مناطق باستانی همچون چغامی‌ش، تَل باکن فارس و گودین‌تپه بود. همچنین، مناطقی مانند بیات در دهلران و میمه در زارین‌آباد نیز در آن زمان توسط انسان‌ها سکونت گزیده بودند.
توسعه‌های کشاورزی و دام‌پروری
محمودیان توضیح داد که یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها در دهلران بین سال‌های ۵۵۰۰ تا ۷۵۰۰ پیش از میلاد به کاشت دانه‌های گیاهی مانند جو، عدس، لوبیا مونی و گندم دست یافته بودند. آن‌ها نخستین سکونتگاه‌ها را ایجاد کرده و دام‌ها را اهلی کرده بودند.
این تحولات توسط شواهد به‌دست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی که توسط کنت واون فلانری و فرانک و. هال در تپه‌های علی‌کوش، چغاسفید و سایر مناطق باستانی در سال ۱۹۶۱ انجام شد، تأیید شده است.
انسان‌ها در این دورانی موفق به راه‌اندازی نخستین روستا و سکونتگاه شدند که نشان‌دهنده‌ی تحولات مهم در معماری و سازمان‌های اجتماعی مردم آن زمان است. دهلران به عنوان یکی از مناطق کلیدی در دوران پیش از تاریخ، نقشی بزرگ در ترویج کشاورزی، دام‌پروری و معماری ابتدایی ایفا کرده است.
با توجه به وجود آثار باستانی غنی در این منطقه، محمودیان گفت که دهلران گواهی بر تمدن‌های باستانی و پیشرفت‌های انسانی در دوران پیش از تاریخ است.
عبدالمالک شنبه‌زاده، رئیس گردشگری استان ایلام، اشاره کرده است که دشت دهلران یکی از مناطق مهم کشور است که تاکنون کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی زیادی در آن انجام شده است. با این حال، آغاز جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) و تسطیح زمین برای مقاصد کشاورزی در دو دهه اخیر به سایت‌های باستانی این دشت آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کرده است.
اهمیت دشت دهلران در تاریخ
دشت دهلران به خاطر کاوش‌های انجام شده در چندین سایت پیش از تاریخ، که ریشه‌ها و توسعه روستاهای کشاورزی مستقر و شهرها در منطقه را روشن کرده است، معروف است. همچنین بررسی‌ها مستندات تاریخی از سکونت در دوران مدرن را ارائه می‌دهد.
به عنوان یک منطقه روستایی نسبتاً کوچک و دورافتاده، دهلران همواره تحت تأثیر تحولات سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیکی در مناطق مجاور خوزستان، زاگرس و بین‌النهرین بوده است. از اوایل هزاره سوم پیش از میلاد و در طول تاریخ بعدی خود، تحت کنترل سیاسی پادشاهی‌های این مناطق قرار داشت.
اگرچه هیچ متنی از خط میخی در هیچ یک از سایت‌های دهلران پیدا نشده است، اما تپه موسیان، که یکی از تپه‌های برجسته این منطقه است، ممکن است به عنوان شهر باستانی اوروا، یک شهر ایلامی شناخته شده از متون بین‌النهرینی شناسایی شود.
دهلران در مسیر تجاری که کوه‌های زاگرس را با بین‌النهرین پیوند می‌دهد، قرار دارد؛ در هزاره اول پیش از میلاد، مسیر بین پایتخت‌های هخامنشی سوسه و همدان از این منطقه می‌گذشت.
از قرن هجدهم، دهلران به عنوان یک منطقه تفریحی زمستانی برای قبایل محلی شناخته شده است. این منطقه به دلیل تاریخ غنی و آثار باستانی‌اش، همچنان برای محققان و علاقه‌مندان به تاریخ و باستان‌شناسی جذاب است.
