رشد چشمگیر تولید علم پس از انقلاب اسلامی: دستاوردها و پیشرفت‌ها
تولید علم در ایران پس از انقلاب اسلامی 1979 با یک افزایش مداوم مواجه بوده و از رتبه 50 در سال 1980 به رتبه 17 در سال 2024 رسیده است. این کشور در سال 2024 در میان کشورهای اسلامی، رتبه دوم تولید علم را به خود اختصاص داد که در مقایسه با رتبه پنجم در سال 1980، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.
چهل و شش سال پس از انقلاب اسلامی، کشور در زمینه‌های مختلفی از جمله علم، بهداشت، امنیت، اقتصاد، صنعت و قانون‌گذاری پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. بررسی داده‌های Scopus نشان می‌دهد که در بیست سال اول پس از انقلاب اسلامی، تولید علمی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و از 284 مقاله منتشر شده در سال 1980 به 1450 مقاله در سال 1999 و سپس به 8497 مقاله در سال 2005 رسیده است. در سال 2024، ایران 75,928 مقاله علمی منتشر کرده است.
ایران هدف‌گذاری برای رتبه دوازدهم جهانی در تولید علم
با وجود تحریم‌های مستمر، ایران قصد دارد رتبه تولید علمی خود را از 17 به 12 تا سال 2027 ارتقاء دهد. به گفته شاهین آخوندزاده، یکی از مقامات وزارت بهداشت، به دلیل تحریم‌ها، محدودیت‌های اقتصادی و محدودیت‌های ناشی از انتشار مقالات توسط پژوهشگران ایرانی، به ویژه در سه سال گذشته، رتبه ایران در تولید علم از 15 به 17 کاهش یافته است.
پیشرفت کشور در تولید علم نیازمند جبران کاهش در تحقیق و فناوری از طریق تأمین بودجه، تسهیل تحقیقات و ترویج شایسته‌سالاری است که به کاهش مهاجرت نخبگان جوان نیز کمک خواهد کرد. به نقل از سایت وزارت بهداشت، آخوندزاده تأکید کرده است که باید به این موارد توجه ویژه‌ای شود.
رشد 23 درصدی انجمن‌های علمی
تعداد انجمن‌های علمی به‌عنوان یکی از ارکان علم در کشور از 322 در سال 1392 (2013-2014) به 396 در سال گذشته (پایان یافته در 19 مارس) افزایش یافته و رشد 22.9 درصدی را نشان می‌دهد.
- انجمن‌های بین‌رشته‌ای و انسانی بالاترین رشد را تجربه کرده‌اند.
- در طول یک دهه، تعداد انجمن‌های بین‌رشته‌ای از 50 به 85 و انجمن‌های انسانی از 102 به 142 افزایش یافته است.
انجمن‌های علمی همواره نقش اساسی در تولید دانش و دستیابی به توسعه علمی ایفا کرده‌اند. آن‌ها بنیان اصلی مؤسسات هستند که فراتر از مرزهای سیاسی، نژادی، قومی، مذهبی و جنسی عمل می‌کنند. این انجمن‌ها به نیازهای دنیای دموکراسی و ارتقاء همبستگی انسانی پاسخ داده‌اند و همچنین محیطی مناسب برای تفکر آزاد و ایجاد فرهنگی از گفتگو فراهم کرده‌اند.
استقلال آن‌ها از دولت‌ها در زمینه‌های مالی و منابع انسانی، سرعت عمل، قدرت تصمیم‌گیری بالا، بوروکراسی محدود و مکانیزم‌های انعطاف‌پذیر، کارایی آن‌ها را در سطوح ملی و بین‌المللی تقویت می‌کند.
به‌طور کلی، پیشرفت در حوزه علم و فناوری در ایران نیازمند تلاش مستمر و برنامه‌ریزی دقیق است. با توجه به چالش‌های موجود، توجه به تأمین منابع مالی و ایجاد بسترهای مناسب برای پژوهشگران می‌تواند به بهبود وضعیت علمی کشور کمک کند.
به این ترتیب، ایران با حرکت به سمت هدف‌گذاری‌های بلندپروازانه، به دنبال ایجاد یک بستر پایدار برای تولید علم و توسعه فناوری در سطح جهانی است.
