افزایش سطح دریاچه ارومیه: نشانه‌ای از موفقیت در احیای اکوسیستم طبیعی

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که سطح دریاچه ارومیه در تاریخ ۲۴ ژانویه از ۱,۲۷۰.۰۵ متر به ۱,۲۷۰.۱۳ متر افزایش یافته و حجم آب دریاچه به ۱.۲۴ میلیارد متر مکعب رسیده است. این حجم نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۰.۱۹ میلیارد متر مکعب افزایش داشته است. در این مقاله به بررسی وضعیت کنونی دریاچه ارومیه و پروژه‌های در حال اجرا برای احیای آن خواهیم پرداخت.

دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران قرار دارد و در دهه ۲۰۰۰ میلادی شروع به خشک شدن کرد. این دریاچه بزرگ‌ترین دریاچه در غرب آسیا و ششمین دریاچه نمکی بزرگ جهان با مساحت سطح آبی بین ۵,۰۰۰ تا ۶,۰۰۰ کیلومتر مربع است.

تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده توسط وزارت نیرو نشان می‌دهد که مساحت دریاچه از ۷۷۰ کیلومتر مربع در سال ۱۴۰۲ (مارس ۲۰۲۳ تا مارس ۲۰۲۴) به ۹۳۰ کیلومتر مربع در سال جاری که از ۱۹ مارس ۲۰۲۴ آغاز شده، افزایش یافته و به میزان ۱۶۰ کیلومتر مربع گسترش یافته است.

• این تغییرات نشان می‌دهد که دریاچه در مقایسه با سال گذشته در وضعیت بهتری قرار دارد.
• تلاش‌های موفق برای احیای دریاچه به این بهبود کمک کرده است.

کارشناسان اعتقاد دارند که میزان آب در دریاچه ارومیه باید به بیش از ۵ میلیارد متر مکعب برسد تا بتواند به ثبات اکولوژیکی دست یابد، طبق گزارش پرس تی‌وی.

پروژه‌های مشترک برای احیای دریاچه ارومیه

از طریق یک پروژه مشترک که به رهبری برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و با حمایت مالی دولت ژاپن انجام می‌شود، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) به ترویج شیوه‌های کشاورزی پایدار و راه‌حل‌هایی برای حفاظت از دریاچه ارومیه می‌پردازد.

در تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۲۴، دولت ژاپن و UNDP یادداشت‌های تبادل را برای راه‌اندازی “پروژه توسعه سیستم‌های حفاظت از تالاب‌ها در دریاچه ارومیه و دیگر تالاب‌ها، شامل جوامع اطراف آن” امضا کردند. این پروژه که از ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ اجرا خواهد شد، با همکاری سازمان محیط زیست و FAO پیاده‌سازی می‌شود.

• این پروژه بر روی کشاورزی پایدار و معیشت‌های سازگار با تغییرات اقلیمی تمرکز دارد.
• هدف این ابتکار ارائه مزایای بلندمدت برای جوامع محلی در حالی که تنوع زیستی تالاب‌ها به عنوان اکوسیستم‌های حیاتی حفظ شود، است.

دریاچه ارومیه با چالش‌های زیادی مواجه است به دلیل مصرف بیش از حد منابع آبی که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته است، که به شدت بر اکوسیستم آن تأثیر گذاشته است.

فعالیت‌های کشاورزی در این منطقه به طور فزاینده‌ای در معرض کمبود آب هستند که این وضعیت به دلیل تأثیرات تغییرات اقلیمی تشدید شده است. مطالعات نشان می‌دهد که این تغییرات اقلیمی می‌تواند به اختلال بیشتر در سیستم‌های کشاورزی و محیط زیست شکننده دریاچه در آینده منجر شود.

FAO با حمایت دولت ژاپن، راه‌حل‌های فنی کشاورزی را برای افزایش کارایی آب در بخش کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه شناسایی کرده است که می‌تواند در صرفه‌جویی در ذخایر بوم‌شناسی به‌طور بین‌المللی شناخته‌شده مؤثر باشد.

از سال ۱۹۹۵، دریاچه ارومیه به دلیل گسترش سریع کشاورزی در بالادست و تغییرات اقلیمی در حال کاهش است. این عوامل دریاچه ارزشمند را به آستانه تخلیه رسانده و سلامت، اقتصاد، محیط زیست، صنعت و کشاورزی منطقه را در خطر قرار داده‌اند.

با وجود تلاش‌های کمیته ملی برنامه احیای دریاچه ارومیه و تمرکز آن بر احیای دریاچه از سال ۲۰۱۳، ادامه وضعیت بحرانی نشان می‌دهد که راه‌حل‌های مدیریتی پایدار در سطوح کلان و خرد باید به عنوان اصل اساسی برنامه‌های عملیاتی در نظر گرفته شود.

در تلاشی هماهنگ برای مقابله با چالش‌های حوضه دریاچه ارومیه، در سال ۲۰۱۶، FAO برنامه “مدیریت پایدار منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه” را راه‌اندازی کرد که با حمایت مالی دولت ژاپن انجام شد.

• نتایج فنی کلیدی این ابتکار شامل اجرای پروژه حسابداری آب در حوضه دریاچه ارومیه و شناسایی نقاط داغ مصرف آب در حوضه بود.
• حسابداری آب نشان داد که کشاورزی آبی و دیم سهم قابل توجهی در تبخیر کل دریاچه دارد و بر اهمیت اقدامات صرفه‌جویی آب برای احیای دریاچه تأکید کرد.