افزایش نرخ ناتوانی در ایران به ۱۱.۵٪: کارشناسان خواستار اصلاحات سیاستی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها هستند
رئیس سازمان بهزیستی ایران از افزایش چشمگیر نرخ ناتوانی در کشور خبر داد که نقطه عطفی در عرصه سلامت عمومی و مراقبت‌های اجتماعی ایران به شمار می‌رود. طبق گفته‌های جواد حسینی، یافته‌های آخرین نظرسنجی اپیدمیولوژی ناتوانی ملی نشان می‌دهد که تقریباً ۱۱.۵% از جمعیت ایران—معادل ۹.۵ میلیون نفر—در حال حاضر با نوعی ناتوانی زندگی می‌کنند.
افزایش قابل توجه آمار ناتوانی
حسینی در جلسه شورای اداری شهرستان گناباد در تاریخ ۲۹ مارس گفت که این نظرسنجی، که شامل داده‌هایی از ۲۹۷,۰۰۰ خانوار در جامعه هدف بهزیستی است، نشان‌دهنده افزایش معنادار نسبت به سال‌های گذشته است. در سال ۲۰۱۱، نرخ ناتوانی به‌طور رسمی تنها ۱.۳% گزارش شده بود—رقمی که کارشناسان اکنون آن را به شدت دست کم گرفته شده می‌دانند.
سرشماری ۲۰۱۱ فقط ۹۷۰,۰۰۰ نفر از جمعیت ۷۵ میلیون نفری را دارای ناتوانی شناسایی کرده بود. کارشناسان این رقم پایین را به پرسشنامه‌های poorly designed و عدم تطابق با استانداردهای بین‌المللی، به‌ویژه آن‌هایی که توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعیین شده، نسبت می‌دهند.
درک انواع و علل ناتوانی
نظرسنجی جدید که بر اساس چارچوب شناسایی ناتوانی WHO طراحی شده، دامنه وسیع‌تری از شرایط را شامل می‌شود—از جمله ناتوانی‌های جسمی-حرکتی، اختلالات بینایی و شنوایی، اختلالات طیف اوتیسم، چالش‌های روانی و شناختی، و همچنین ناتوانی‌هایی که ناشی از حوادث ترافیکی و قصور پزشکی هستند.
یافته‌ها شامل تفکیک زیر است:
- ناتوانی‌های جسمی-حرکتی: ۶.۶%
- اختلالات بینایی: ۳.۶%
- اختلالات شنوایی: ۱.۸%
- اختلالات روانی-شناختی: ۱.۸%
- اختلالات گفتاری و صوتی: ۰.۸%
حسینی تأکید کرد که ۳,۱۰۰ مرکز توانبخشی و آموزشی در سرتاسر ایران در حال حاضر خدماتی در ۱۳ حوزه تخصصی ارائه می‌دهند. با این حال، با افزایش روزافزون تقاضا، این مراکز با چالش‌هایی در پاسخگویی به شرایط پیچیده‌ای مانند اوتیسم مواجه هستند.
افزایش اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یکی از چالش‌های جدی موجود است. رئیس سازمان بهزیستی مراقبت از کودکان اوتیستیک را «مشکل‌ترین» نوع ناتوانی توصیف کرد. او بیان کرد که گسترش مدارس تخصصی برای کودکان اوتیستیک اکنون یک اولویت ملی است.
طبق آمار انجمن اوتیسم ایران، حداقل ۱ از هر ۱۰۰ زایمان در کشور منجر به تولد کودکی با ASD می‌شود. داده‌های جهانی نشان می‌دهد که تعداد افراد مبتلا به اوتیسم در ایران از ۱۷۰,۰۰۰ نفر در سال ۱۹۹۰ به ۲۳۴,۰۰۰ نفر در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است—روندی که کارشناسان معتقدند هنوز هم ادامه دارد.
تصادفات جاده‌ای و سیاست‌های جمعیتی: عوامل کلیدی
علاوه بر اختلالات مادرزادی و عصبی، عوامل خارجی مانند تصادفات جاده‌ای و پیری جمعیت از عوامل اصلی افزایش نرخ ناتوانی به شمار می‌روند. هر ساله، ۶۷,۰۰۰ ناتوانی ناشی از حوادث جاده‌ای به ثبت می‌رسد. با وجود کمپین‌های آگاهی بخشی ملی، آسیب‌های ترافیکی به دلیل طراحی ضعیف جاده‌ها، مشکلات ایمنی وسایل نقلیه و رفتارهای رانندگی پرخطر همچنان گسترده است.
در طول تعطیلات نوروز در مارس ۲۰۲۵، ۵۰۵ نفر در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست دادند و ۱۲,۰۰۰ نفر مصدوم شدند، و به‌طور میانگین حدود ۱۰۰ نفر روزانه دچار ناتوانی دائمی شدند.
همچنین، جمعیت پیر به سیستم بهداشتی فشار وارد می‌کند. مقامات بهداشتی هشدار می‌دهند که در دهه آینده، کشور ممکن است با بحرانی در مراقبت از سالمندان مواجه شود زیرا تقاضا برای خدمات توانبخشی و حمایتی بلندمدت از ظرفیت موجود فراتر می‌رود.
حذف جنجالی غربالگری پیش از زایمان
عامل مهم دیگری که به افزایش نرخ ناتوانی‌ها کمک کرده، حذف برنامه‌های غربالگری پیش از زایمان است. این تغییر سیاست که در دولت دوازدهم تصویب و در دولت سیزدهم اجرا شد، با مخالفت‌های شدید وزارتخانه‌های بهداشت و بهزیستی مواجه شده است.
در سال ۲۰۲۱، وزارت بهداشت پیش‌بینی کرد که پایان غربالگری پیش از زایمان منجر به تولد سالانه حداقل ۷۰,۰۰۰ کودک با ناتوانی‌های ژنتیکی یا مادرزادی، از جمله سندرم داون خواهد شد. روانشناسان گزارش کرده‌اند که اضطراب در مادران باردار افزایش یافته و بارداری اکنون به‌عنوان تجربه‌ای پر استرس برای بسیاری در نظر گرفته می‌شود.
ضرورت سیاست‌گذاری مبتنی بر داده‌ها
در حالی که نرخ ناتوانی کنونی در ایران هنوز کمی کمتر از میانگین جهانی ۱۵% است، سرعت افزایش آن نگران‌کننده است. بسیاری از سیاستگذاران و کارشناسان بهداشت هشدار می‌دهند که بدون داده‌های قابل اعتماد و برنامه‌ریزی بلندمدت، سیستم بهداشتی ایران هرگز نخواهد توانست به تقاضای رو به رشد خدمات ناتوانی پاسخ دهد.
کارشناسان بر ضرورت‌های فوری زیر تأکید می‌کنند:
- نظرسنجی‌های آماری منظم و دقیق برای شناسایی دامنه واقعی ناتوانی‌ها
- کمپین‌های آموزشی عمومی برای افزایش آگاهی از شرایطی مانند اوتیسم، ناتوانی شنوایی و اختلالات بینایی
- اصلاح سیاست‌ها که با استانداردهای بین‌المللی همخوانی داشته و به تغییرات جمعیتی پاسخ دهد
- بازنگری در سیاست‌های جمعیتی، از جمله موارد مربوط به غربالگری پیش از زایمان و مراقبت از سالمندان
افزایش نرخ ناتوانی در ایران بیشتر از یک ناهنجاری آماری است—این یک بازتاب از شکاف‌های سیستمی در حوزه بهداشت، زیرساخت و سیاست‌گذاری است. با میلیون‌ها ایرانی که اکنون با ناتوانی زندگی می‌کنند، دولت با یک آزمون حیاتی روبه‌رو است: آیا با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و سیاست‌های مبتنی بر شواهد به این چالش پاسخ خواهد داد یا این بحران در حال رشد را عمیق‌تر خواهد کرد؟
