تخت رستم: یادگاری تاریخی در سواحل جنوبی دریای خزر
تحقیقات دیرینه‌شناسی در ایران به شواهد مهمی از سواحل دریای خزر که به بیش از ۳۱,۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد، دست یافته‌اند. این کشف نشان می‌دهد که دریای خزر زمانی به مراتب فراتر از مرزهای کنونی خود گسترش یافته بود. این اکتشاف در سایت باستان‌شناسی تخت‌روستام واقع در شهرستان نکا در استان مازندران، شمال ایران، انجام شده است.
تخت‌روستام، یک سایت از دوره پالئولیتیک، در امتداد جاده اصلی ساری، مرکز استان، و نکا واقع شده است. این مکان به خاطر ویژگی‌های زمین‌شناسی منحصر به فرد خود، از جمله سازه‌های سنگ آهکی و سنگ‌های چخماق، همواره مورد توجه جمعیت‌های انسانی قرار داشته است. مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این مکان یکی از اصلی‌ترین سکونتگاه‌های انسانی در دوره پالئولیتیک بوده و به عنوان کارگاهی برای تولید ابزارهای سنگی و وسایل شکار عمل کرده است.
سال‌ها پیش، دکتر همایون خوش‌روند، که تحقیقات رسوب‌شناسی زمین‌شناسی را در این سایت انجام داده بود، فاش کرد که این منطقه حاوی رسوباتی به قدمت دو میلیون سال از دریای خزر است. این امر نه تنها این سایت را به خاطر یافته‌های تاریخی‌اش مهم می‌سازد، بلکه به عنوان یک سایت میراث طبیعی نیز ارزشمند است.
در یک پیشرفت مهم، محققان نتیجه‌گیری کردند که تقریباً ۳۱,۰۰۰ سال پیش، سواحل جنوب شرقی دریای خزر بسیار نزدیک‌تر به سایت تخت‌روستام بوده است. تاریخ‌گذاری این یافته‌ها با استفاده از روش‌های تاریخ‌گذاری نوری، توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران انجام شده است که نشانه‌ای از موفقیت در تحقیقات بین‌رشته‌ای بر اساس تخصص علمی محلی است.
حفاری‌های بیشتر در سایت پالئولیتیک تخت‌روستام، به رهبری باستان‌شناس حسین رمضان‌پور در سال ۲۰۲۰، بیش از ۲,۶۰۰ قطعه ابزار سنگی را کشف کرد که بینش عمیق‌تری به فعالیت‌های جمعیت‌های انسانی اولیه در این منطقه ارائه می‌دهد. شواهد نشان می‌دهد که این سایت نه تنها یک کارگاه ساخت ابزار بوده، بلکه نقش مهمی در استراتژی‌های شکار ایفا کرده و به گروه‌های انسانی اجازه می‌داده تا محیط اطراف خود را به‌خوبی نظارت و کنترل کنند.
این یافته‌های انقلابی، که اولین تاریخ‌گذاری سکونتگاه‌های انسانی پالئولیتیک در منطقه را ارائه می‌دهد، در مجله ایرانی مطالعات باستان‌شناسی، یک مجله بین‌المللی مختص تحقیقات باستان‌شناسی منتشر شده است.
تخت‌روستام از مارس ۲۰۰۲ به عنوان یک سایت میراث ملی ایران با شماره ثبت ۵۴۳۵ ثبت شده است که اهمیت آن را در درک تاریخ باستانی انسان تقویت می‌کند.
این کشف، بینش‌های جدیدی درباره رابطه بین جوامع انسانی اولیه و محیط زیستشان ارائه می‌دهد و بر نقش مهم دریای خزر در شکل‌گیری فعالیت‌های انسانی در هزاران سال پیش تأکید می‌کند.
مازندران، که به عنوان طبرستان نیز شناخته می‌شود، در تاریخ غنی خود، از آغاز هزاره اول قبل از میلاد، مهد تمدن بوده است. بر اساس دانشنامه بریتانیکا، این منطقه در حدود سال ۷۲۰ میلادی تقریباً به تصرف غارتگران عرب درآمد.
