خوس دوزی هرمزگان: هنر باستانی و زیبا در دنیای گلدوزی سنتی
محصولات صنایع دستی هرمزگان عمدتاً برای مصارف محلی تولید می‌شوند. یکی از این صنایع دستی، خوس‌دوزی است که نوعی گلدوزی به حساب می‌آید. این هنر سنتی به زیبایی و دقت بالا معروف است و در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت.
خوس‌دوزی شامل دوخت نوارهای نازک خوس یا نقده بر روی پارچه‌های توری و لطیف است. نوارها به‌گونه‌ای چیده می‌شوند که الگوهای هندسی، خوش‌نویسی، عربسک و طرح‌های خاصی مانند “دانه‌هی” و “خشتی پایه بلند” را ایجاد کنند. در کنار پارچه‌های توری، از پارچه مخمل نیز برای خوس‌دوزی استفاده می‌شود. برای دوخت روی مخمل، از نوعی سوزن به نام “چنل” استفاده می‌شود.
تاریخچه خوس‌دوزی به‌خوبی مشخص نیست، اما به‌طور قطع می‌دانیم که این هنر در زمان سلطنت صفویان در بندرعباس و بلوچستان بسیار محبوب بوده است. پس از دوره صفوی، تلاش‌هایی برای ارتقاء این گلدوزی انجام شد که منجر به تولیدات بسیار زیبایی گردید.
خوس‌دوزی به‌طور عمده برای تزیین پرده‌های توری، شال‌های توری (جلبیل) و چادرهای توری (معمولاً به رنگ سیاه) استفاده می‌شود. همچنین در لباس عروسی، شال‌ها، جلد قرآن کریم، شلوارها، رختخواب، روکش‌های بالشت، پوشش‌های سر، پیراهن‌ها، جلیقه‌های زنانه و بسیاری محصولات دیگر کاربرد دارد.
- الگوهای متداول در خوس‌دوزی شامل:
- ستاره‌های شش‌ضلعی
- ستاره‌های هشت‌ضلعی
- ستاره‌های دوازده‌ضلعی
- نُه‌خشت
- کندوی عسل
- شش قلب
- خشت در خشت
- ستاره‌های کوچک
- حاشیه برگ انجیری
- قلبی خالی
- تک‌دوزی
- پر دوزی
- گوشواره
- نقش گل
- گل پروانه‌ای
- خرچنگ یا ککاله
- پروانه
- عقرب
- کاسه
- طاووس
- حاشیه قلبی
- حاشیه چشم گاو
از آنجایی که نقش‌ها در این هنر بسیار ساده هستند، نیازی به طراحی آنها بر روی پارچه نیست و خوس‌دوز با توجه به سلیقه خود دوخت‌ها را انجام می‌دهد. همچنین، هر دو طرف پارچه به‌صورت یکسان و براق به نظر می‌رسند، به شرطی که کار به‌طور دقیق و تمیز انجام شود تا الگو در هر دو طرف پارچه ایجاد گردد.
نخ‌های استفاده شده در خوس‌دوزی معمولاً طلایی یا نقره‌ای هستند و به‌عنوان نخ‌های خوس شناخته می‌شوند. به همین دلیل این هنر به نام “خوس‌دوزی” نامیده می‌شود که به معنای “دوخت خوس” است. برخی از هنرمندان این منطقه گاهی اوقات خوس‌دوزی را با صنایع دستی دیگر مانند “گلاباتون” و سنگ‌های زینتی ترکیب کرده و محصولات منحصر به فردی خلق می‌کنند.
خوس‌دوزی نه تنها یک هنر زیبا بلکه یک جزء مهم از فرهنگ و هویت مردم هرمزگان است. این هنر به‌دلیل دقت و زیبایی‌اش در طراحی و دوخت، مورد توجه بسیاری از هنرمندان و طراحان داخلی و بین‌المللی قرار گرفته است. خوس‌دوزی نشان‌دهنده‌ی مهارت‌های دستی و ابتکار هنرمندان این منطقه است و می‌تواند به‌عنوان یک سوغات فرهنگی و هنری به دیگر نقاط دنیا معرفی شود.
در نهایت، خوس‌دوزی به‌عنوان یک هنر باستانی، نه تنها در حفظ فرهنگ و سنت‌های محلی نقش دارد بلکه می‌تواند به عنوان یک منبع درآمد و اشتغال‌زایی برای هنرمندان این منطقه نیز مورد توجه قرار گیرد. این هنر با توجه به زیبایی و دقتش، همچنان جاذبه خود را حفظ کرده و به نسل‌های آینده منتقل می‌شود.
