روند فزاینده خروج اعضای هیئت علمی از دانشگاه‌های ایران: تهدیدی برای آینده آموزش عالی و بهداشت و درمان
مهاجرت مستمر اعضای هیئت‌علمی از دانشگاه‌های ایران، به‌ویژه مؤسسات پزشکی، به یک نگرانی جدی تبدیل شده است. محمد جلیلی، رئیس مرکز جذب هیئت‌علمی وزارت بهداشت و آموزش پزشکی ایران، هشدار داده است که این روند نگران‌کننده اکنون بر روی دانشگاه‌های معتبر کشور تأثیر می‌گذارد. اساتیدی که از سیستم دانشگاهی خارج می‌شوند، غالباً به دنبال شغل در زمینه تخصص خود هستند و در بسیاری از موارد، به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند.
در مصاحبه‌ای با وب‌سایت شفقنا در تاریخ ۲۳ مارس، جلیلی وضعیت کنونی را “بسیار نگران‌کننده” توصیف کرد. او تأکید کرد که اساتید دانشگاه به عنوان نخبگان فکری جامعه شناخته می‌شوند. جلیلی گفت: “این افراد نماینده یک سرمایه‌گذاری قابل توجه هستند که کشور بر روی آنها انجام داده و نمی‌توانیم به راحتی آنها را از دست بدهیم.”
استراتژی‌هایی برای حفظ اعضای هیئت‌علمی
جلیلی چندین اقدام را برای مقابله با مهاجرت فزاینده اعضای هیئت‌علمی پیشنهاد کرد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- بهبود وضعیت اجتماعی و احترام به اساتید
- افزایش معیشت و رفاه آنها
- ساده‌سازی روند جذب و حفظ استعدادهای برتر
او بیان کرد که این اقدامات برای جلوگیری از ترک بیشتر جامعه دانشگاهی ضروری است. جلیلی همچنین به این نکته اشاره کرد که مسئله مهاجرت هیئت‌علمی در تمامی دانشگاه‌های ایران گسترش یافته است. او توضیح داد: “ما حتی مواردی داریم که افراد یا فرصت پیوستن به ردیف‌های دانشگاهی را ندارند یا اگر هم داشته باشند، به‌طور کلی از سیستم خارج می‌شوند. بعد از ترک، آنها یا به ادامه‌ی کار خود در زمینه‌هایشان می‌پردازند یا به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند.”
این روند رو به رشد جدید نیست. گزارش‌هایی از مهاجرت اساتید ارشد و چهره‌های برجسته از بخش‌های مختلف، از جمله بهداشت و درمان، در سال‌های اخیر به‌طور مکرر منتشر شده است. خروج جمعی متخصصان پزشکی، از جمله پزشکان، پرستاران، داروسازان و سایر کارکنان بهداشتی، نگرانی‌های جدی درباره آینده سیستم بهداشت و درمان ایران ایجاد کرده است.
کمبود داده‌های معتبر
یکی از مشکلات کلیدی، به گفته جلیلی، عدم وجود آمار دقیق و رسمی در مورد مهاجرت اعضای هیئت‌علمی است. این کمبود داده‌ها تنها نگرانی مدیران دانشگاهی و سیاست‌گذاران را عمیق‌تر می‌کند. جلیلی اشاره کرد که پدیده مهاجرت اکنون به یک مسئله اصلی برای دانشگاه‌ها با هر اندازه‌ای تبدیل شده است، از مؤسسات بزرگ تا کوچک.
در مصاحبه‌اش، جلیلی همچنین به محدودیت‌های مالی تحمیل‌شده بر اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها پرداخت. او به‌ویژه به سقف حقوق اعضای هیئت‌علمی در دانشگاه‌های پزشکی اشاره کرد. در حال حاضر، حداقل حقوق برای اعضای هیئت‌علمی بیش از ۲۰ میلیون تومان و حداکثر آن حدود ۶۰ میلیون تومان تعیین شده است. جلیلی این سقف پرداخت را “غیرمنطقی” توصیف کرد و خواستار حذف آن شد و به نیاز به جبران مالی رقابتی برای حفظ اعضای هیئت‌علمی اشاره کرد.
یک بحران ملی
مهاجرت اعضای هیئت‌علمی بخشی از یک روند ملی گسترده‌تر است. به گفته مصطفی معین، وزیر سابق علوم و رئیس جامعه ایرانی اخلاق در علم و فناوری، داده‌های ژانویه ۲۰۲۵ واقعیت نگران‌کننده‌ای را نشان می‌دهد. معین گزارش داد که ۵۳ درصد از اساتید، ۴۵ درصد از پزشکان و پرستاران، و ۴۰ درصد از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان به مهاجرت از ایران فکر کرده‌اند. او افزود که تنها ۱۶ درصد از ایرانیان هیچ فکری برای ترک کشور ندارند.
این روند با موضوع مداوم اخراج اساتید دانشگاهی ترکیب شده است. در سال‌های اخیر، بسیاری از اساتید به دلیل دیدگاه‌های سیاسی و فعالیت‌های خود با اقدامات انضباطی مواجه شده‌اند. در سپتامبر ۲۰۲۴، محمود صادقی، نماینده سابق مجلس، فاش کرد که بیش از ۱,۵۰۰ استاد به دلیل حمایت از قیام ۲۰۲۴ تحت “مجازات اداری” قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، گزارشی از روزنامه اعتماد در آگوست ۲۰۲۳ شامل ۵۲ استاد بود که بین سپتامبر ۲۰۲۱ تا سپتامبر ۲۰۲۳ اخراج، بازنشسته یا معلق شده بودند.
نتیجه‌گیری
ادامه‌ی خروج اساتید دانشگاه، به‌ویژه در حوزه پزشکی، چالشی جدی برای بخش‌های دانشگاهی و بهداشتی در ایران محسوب می‌شود. با عدم وجود داده‌های معتبر در مورد میزان مهاجرت، وضعیت همچنان مبهم است، اما تأثیرات آن واضح است. همان‌طور که جلیلی و دیگران اشاره کرده‌اند، حفظ این نخبگان فکری و حرفه‌ای برای آینده کشور حیاتی است. بدون اقدام فوری برای بهبود شرایط کاری، جبران مالی و احترام اجتماعی به این افراد، احتمال ادامه‌ی این روند وجود دارد و این امر می‌تواند به آسیب‌پذیری بیشتر سیستم‌های آموزشی و بهداشتی ایران منجر شود.
