زَاوین: مهد بافت ابریشم ایران و هنرهای سنتی آن

شهر زاوین، واقع در شهرستان کلات استان خراسان رضوی، به عنوان یکی از مراکز بافت ابریشم در ایران شناخته می‌شود. زاوین که در سال 2023 به عنوان شهری ملی در زمینه بافت ابریشم ثبت شده است، تاریخ غنی و فرهنگ متنوعی دارد.

در واقع، هنر بافت ابریشم در زاوین به عنوان یک میراث فرهنگی نشانه‌ای از هنر و خلاقیت مردم محلی است. این هنر نشان‌دهنده تاریخ و فرهنگ غنی طایفه‌های ساکن در این منطقه است.

هنر بافت ابریشم که به قرن‌های گذشته برمی‌گردد، در طول سال‌ها به صنعتی مهم تبدیل شده است. به عنوان یک منبع درآمد برای خانواده‌ها، هنر بافت ابریشم نقش مهمی در فرهنگ و آداب و رسوم محلی ایفا می‌کند.

یک کارشناس صنایع دستی گفت که به دلیل آب و هوای مطبوع و شرایط جغرافیایی، زاوین مکان مناسبی برای پرورش کرم ابریشم و تولید ابریشم طبیعی است. “این صنعت به تدریج به یکی از ارکان اقتصادی و فرهنگی منطقه تبدیل شد و بسیاری از خانواده‌ها در آن مشغول به کار شدند.”

مارجان خدستند افزود که بافت ابریشم در زاوین به عنوان یک هنر و صنعت شناخته می‌شود که به تقویت فرهنگ و هویت محلی کمک می‌کند.

• شهر کلات و به‌ویژه زاوین، میزبان گروه‌های قومی مختلفی است که هر یک با آداب و رسوم خاص خود شناخته می‌شوند.
• تنوع قومی و فرهنگی یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این منطقه است.
• هر گروه قومی دارای لباس و پوشش خاصی است که در مراسم و جشن‌های محلی کاربرد دارد.

با اشاره به اینکه لباس‌های محلی به عنوان یک جاذبه گردشگری در کلات شناخته می‌شوند و به معرفی فرهنگ غنی این منطقه کمک می‌کنند، کارشناس صنایع دستی گفت: “در زاوین، گروه‌های قومی مختلفی از جمله ترکمن‌ها، کردها و دیگر اقوام زندگی می‌کنند که هر یک با زبان، آداب و رسوم خود به تنوع فرهنگی این منطقه افزوده‌اند.”

او اشاره کرد: این تنوع فرهنگی نه تنها در زبان و آداب بلکه در هنرها و صنایع دستی نیز منعکس می‌شود. همچنین، بافت ابریشم در زاوین به عنوان یک عنصر فرهنگی مشترک میان این گروه‌های قومی شناخته می‌شود و به تقویت ارتباطات اجتماعی و فرهنگی بین آن‌ها کمک می‌کند.

پوشش محلی و جاذبه‌های گردشگری

با اشاره به اینکه پوشش محلی کلات در مراسم خاص مانند عروسی‌ها به وضوح دیده می‌شود، خدستند گفت: “لباس‌های تولید شده در این منطقه نه تنها زیبا و منحصر به فرد هستند بلکه هویت فرهنگی هر گروه قومی را نیز نشان می‌دهند.”

این لباس‌ها از الیاف طبیعی ساخته شده و طراحی‌ها و رنگ‌های متنوعی دارند و به‌طور خاص در مراسم و جشن‌ها استفاده می‌شوند.

او گفت که لباس‌های محلی زاوین دارای طراحی‌های منحصر به فردی هستند و افزود: “این لباس‌ها با استفاده از رنگ‌های متنوع و الگوهای سنتی، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کنند.”

خدستند بیان کرد که این لباس‌ها معمولاً شامل دامن‌های بلند، بلوزهای زیبا و لوازم جانبی مختلف هستند که زیبایی آن‌ها را دوچندان می‌کند و افزود: “در مراسم عروسی، این لباس‌ها به عنوان نشانه‌ای از هویت فرهنگی و اجتماعی عروس و داماد استفاده می‌شود و نماد شادی و نشاط در جشن‌ها محسوب می‌شوند.”

او ادامه داد که اگرچه بیشتر لباس‌های تولید شده در زاوین در خود شهر مورد استفاده قرار می‌گیرند، برخی از تولیدکنندگان محصولات خود را به‌روز می‌کنند تا در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت کنند و آن‌ها را به بازارهای جهانی عرضه نمایند. این اقدام نه تنها به افزایش درآمد خانواده‌ها کمک می‌کند بلکه فرهنگ و هنر زاوین را به جهانیان معرفی می‌کند.

کارگاه‌های پوشش محلی

در زاوین بین 300 تا 350 کارگاه پوشش محلی فعالیت می‌کنند. این کارگاه‌ها انواع لباس‌های محلی و ابریشمی را تولید می‌کنند و محصولات آن‌ها به خاطر زیبایی و کیفیت بالا مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین، محصولات این کارگاه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که هر یک ویژگی‌ها و طراحی‌های منحصر به فردی را که هنر و سلیقه هنرمندان محلی را منعکس می‌کند، داشته باشد.

او گفت که هر کارگاه بافت ابریشم در زاوین معمولاً توسط خانواده‌ها اداره می‌شود که به حفظ سنت‌های خانوادگی و انتقال مهارت‌ها به نسل‌های جدید کمک می‌کند و افزود: “زنان نقش مهمی در این کارگاه‌ها دارند و به عنوان هنرمندان و تولیدکنندگان اصلی بافت ابریشم شناخته می‌شوند.”

او ادامه داد که زنان محلی پارچه‌های ابریشمی را با طراحی‌های زیبا تولید می‌کنند که در مراسم مختلف استفاده می‌شود.

خدستند گفت که صنعت بافت ابریشم تغییراتی را برای زنان و مردان ایجاد می‌کند تا با هم کار کنند و تجربیات فرهنگی خود را به اشتراک بگذارند.

از آنجا که تولید لباس‌های محلی و ابریشمی یک کسب‌وکار خانوادگی است، این امر ارتباطات اجتماعی و فرهنگی را بین اعضای خانواده و جامعه تقویت می‌کند.

آموزش و انتقال دانش

یکی از چالش‌های پیش روی صنعت بافت ابریشم، انتقال دانش و مهارت به نسل‌های جوان‌تر است. اگرچه بسیاری از زنان سالخورده با این هنر آشنا هستند، اما جوانان کمتر به این حوزه‌ها علاقه‌مند هستند. بنابراین، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و دوره‌های آموزشی برای جوانان می‌تواند به حفظ و ترویج این هنر باستانی کمک کند.

برخی از بافندگان لباس محلی بر این باورند که این کارگاه‌ها می‌توانند جوانان را تشویق کنند تا این مهارت‌ها را بیاموزند و به نسل‌های آینده منتقل کنند.

خدستند اشاره کرد که برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند شامل آموزش مهارت‌های عملی بافت ابریشم، طراحی لباس‌های محلی و آشنایی با تکنیک‌های جدید تولید باشد.

او گفت که انتظار می‌رود بافت ابریشم در زاوین به عنوان یک جاذبه گردشگری بیشتر از گذشته شناخته شود. این امر می‌تواند به جذب گردشگران داخلی و خارجی و ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر برای محلی‌ها کمک کند.