سده: جشن باستانی آتش و روشنی در ایران

هر سال در دهم بهمن‌ماه (که امسال در ۲۹ ژانویه قرار دارد)، زرتشتیان در سرتاسر جهان به همراه برخی ایرانیان که به سنت‌های باستانی خود علاقه‌مندند، به جشن سده می‌پردازند. این جشن یکی از قدیمی‌ترین و جذاب‌ترین سنت‌ها از ایران باستان به شمار می‌آید. جشن سده ۵۰ روز قبل از نوروز، سال نو ایرانی و ۴۰ روز پس از جشن باستانی شب یلدا که در فهرست یونسکو ثبت شده است، برگزار می‌شود و به‌طور گسترده‌ای به عنوان نمادی از گرما، اتحاد و پیروزی نور بر تاریکی شناخته می‌شود.

جشن سده، ریشه‌ای در تاریخ و افسانه

ریشه‌های جشن سده همچنان رازآلود است، اما اهمیت آن به عنوان یک آیین میانه زمستان عمیق است. بر اساس اساطیر ایرانی، این جشن یادآور کشف آتش توسط شاه هوشنگ است. افسانه‌ها می‌گویند که شاه افسانه‌ای در تلاش برای کشتن یک اژدها، دو سنگ چخماق را به هم زد و اولین آتش را شعله‌ور کرد. این کشف به نماد قدرت بشریت برای روشن کردن و گرم کردن زمین تبدیل شد و پایه‌های زندگی کشاورزی را بنا نهاد.

نام این جشن، که از کلمه فارسی “سد” به معنای ۱۰۰ گرفته شده است، به ۵۰ روز و ۵۰ شب پیش از بهار اشاره دارد. اگرچه این سنت پیش از زرتشتی‌گری وجود داشته، اما ارتباط عمیقی با احترام این دین به آتش به عنوان پاک‌کننده و پشتیبان زندگی دارد.

آیین‌های جشن سده

جشن سده در غروب دهم بهمن‌ماه آغاز می‌شود. شرکت‌کنندگان در روزهای پیش از جشن، چوب‌های آتش‌زا را جمع‌آوری می‌کنند که این فعالیت نمادین از آمادگی و همکاری جمعی است. با تاریک شدن شب، یک آتش بزرگ در فضای باز روشن می‌شود و شعله‌های آن نمادی از نور و گرما هستند که تاریکی زمستان را از بین می‌برند.

روحانیان زرتشتی، که به نام موبد شناخته می‌شوند و لباس‌های سفیدی بر تن دارند، آیات مقدس اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان را می‌خوانند. این مراسم با آواز، رقص و دعا همراه است و شرکت‌کنندگان برکت‌ها را ارائه می‌دهند و میوه‌های خشک و تازه توزیع می‌کنند که اشاره‌ای به ریشه‌های کشاورزی این جشن است.

این جشن همچنین شامل عناصر عملی است. به‌طور سنتی، کشاورزان آماده‌سازی مزارع خود را برای کاشت بهاری آغاز می‌کنند، کود پاشی می‌کنند و درختان را هرس می‌زنند. روستاییان با هم برای پاکسازی جویبارها و تعمیر زیرساخت‌ها کار می‌کنند تا برای فصل آینده آماده شوند.

میراث فرهنگی واحد

همان‌طور که در وب‌سایت Visit Iran ذکر شده، جشن سده فراتر از مرزهای مذهبی و قومی است و زرتشتیان، مسلمانان، یهودیان ایرانی و دیگر جوامع را در ایران و خارج از آن گرد هم می‌آورد. این فراگیری، جوهر فرهنگی جشن را به جای جنبه مذهبی آن تأکید می‌کند. شهرهایی مانند یزد، کرمان، اصفهان و شیراز میزبان جشن‌های پرشوری هستند، در حالی که جوامع دیاسپورای زرتشتی این سنت را در سرتاسر جهان حفظ می‌کنند.

در سال ۲۰۲۳، جشن سده به عنوان میراث فرهنگی مشترک ایران و تاجیکستان توسط یونسکو شناخته شد که اهمیت پایدار آن در ترویج تنوع فرهنگی و تعامل مسالمت‌آمیز را برجسته می‌کند.

میراثی پایدار

با وجود گذشت هزاران سال، جشن سده همچنان زنده و پویا است. آیین‌ها و روح جمعی این جشن، پیوندی زنده با گذشته باستانی ایران به شمار می‌آید. برای شرکت‌کنندگان، این جشن بیشتر از یک مراسم است؛ زمان گرامیداشت عناصر، آماده‌سازی برای تجدید حیات و تأکید بر امید برای پیروزی نهایی نور بر تاریکی است.

در دنیایی که سنت‌ها اغلب با گذشت زمان کمرنگ می‌شوند، جشن سده به طرز چشمگیری درخشید، گواهی بر قدرت ماندگار آتش و ارزش‌های بی‌زمان اتحاد و قدردانی است.