مسجد جامع قزوین: گواهی بر درخشش معماری قرن‌ها
مسجد جامع قزوین، که به عنوان مسجد جمعه قزوین نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود. این بنای با عظمت، با ریشه‌های باستانی و معماری شگفت‌انگیز سلجوقی، در طول قرن‌ها توسعه یافته و سبک‌های هنری و معماری دوره‌های مختلف تاریخی را به نمایش گذاشته است. امروز، این مسجد به عنوان یک مقصد ضروری برای گردشگران و علاقه‌مندان به معماری در شهر باستانی قزوین محسوب می‌شود.
این مسجد در محل یک آتشکده ساسانی ساخته شده و تاریخ تأسیس آن به سال ۸۰۷ میلادی (۱۹۲ هجری) برمی‌گردد، زمانی که خلیفه عباسی، هارون الرشید، دستور ساخت آن را صادر کرد. در طول زمان، مسجد تحت تأثیر چندین سلسله مختلف، گسترش و نوسازی‌های چشمگیری را تجربه کرده است که هر یک اثر خود را بر ساختار آن گذاشته‌اند.
سلطانان سلجوقی (۱۰۳۸-۱۱۹۴) دو ایوان به سمت شمال اضافه کردند، در حالی که سلسله صفوی (۱۵۰۱-۱۷۳۲) ایوان‌های جنوبی و غربی، همراه با رواق‌ها را به آن افزودند. دوره قاجار (۱۷۷۹-۱۹۲۴) نیز شاهد گسترش و ترمیم‌های بیشتری بود که باعث حفظ و ادامه اهمیت مسجد شد.
شکوه معماری
به عنوان یک نمونه بارز از مسجد چهار ایوانی، مسجد جامع قزوین دارای یک حیاط مرکزی بزرگ است که از چهار طرف به ایوان‌ها احاطه شده است. حیاط این مسجد نزدیک به ۴۰۰۰ متر مربع مساحت دارد و یکی از بزرگترین حیاط‌ها در ایران به شمار می‌رود. این حیاط شامل یک فواره مرکزی است که به آرامش فضای مسجد افزوده است.
ایوان جنوبی به عنوان مهم‌ترین ایوان مسجد شناخته می‌شود. این ایوان که در دوره سلطنت صفوی عباس دوم در قرن هفدهم ساخته شده، ساختاری بلند و با عرض ۱۴.۵ متر و ارتفاع ۲۱ متر دارد. در پشت این ایوان، یک سالن نمازخانه مربع شکل با یک محراب در دیوار جنوبی قرار دارد. این سالن که به دوره سلجوقی برمی‌گردد، با یک گنبد دو پوسته فوق‌العاده پوشش داده شده است که یک دستاورد شگفت‌انگیز در مهندسی قرون وسطی به حساب می‌آید. گنبد، با نقوش کاشی‌کاری گل‌دار تزیین شده و نسبت به دیگر گنبدهای هم‌عصر خود در وضعیت بسیار خوبی قرار دارد.
ایوان شمالی که به طور اولیه به صفویان نسبت داده می‌شود، در دوره قاجار ترمیم شده است. این ساختار مرتفع که با دو مناره ۲۵ متری احاطه شده، به شکوه مسجد می‌افزاید. ایوان غربی که به دستور صفویان بنا شده، به راهروهای پشتی مسجد دسترسی می‌دهد. ایوان شرقی که در قرن نوزدهم توسط فرماندار قزوین ساخته شده، بدون تزیین باقی مانده و کنتراست جالبی با بخش‌های دیگر تزیین شده دارد.
تزیینات زیبا
مسجد عمدتاً از آجر ساخته شده است و در برخی از نواحی آن، کاشی‌کاری و نوشته‌ها به چشم می‌خورد. سالن اصلی نمازخانه، پرزرق و برق‌ترین بخش مسجد است که شامل یک محراب و منبر زیبا از سنگ است. دیوارهای بالایی با نقوش گل‌دار و کاشی‌های کوچک چندرنگ تزئین شده است. نوشته‌های کوفی و نسخ که به خاطر دقت و زیبایی هنری‌شان شناخته می‌شوند، دیوارها را زینت داده و حتی پس از نه قرن، منابع ارزشمندی برای مطالعات خوشنویسی به شمار می‌آیند.
تزیینات مقرنس، که نشانه‌ای از معماری اسلامی محسوب می‌شود، ایوان‌ها را زیبا کرده‌اند. در ایوان شمالی، مقرنس‌ها از گچ ساخته شده‌اند، در حالی که ایوان جنوبی دارای مقرنس‌های آجر نمایان است. مناره‌های دوقلوی شمالی، که با کاشی‌های گل‌دار رنگارنگ پوشش داده شده‌اند، جذابیت زیبایی‌شناختی مسجد را بیشتر می‌کنند.
اکتشاف مسجد امروز
بازدیدکنندگان از طریق یک دروازه شرقی وارد مسجد می‌شوند که به یک راهروی باریک منتهی می‌شود و به حیاط وسیع باز می‌شود. فواره مرکزی، همراه با یک پلکان ده‌مرحله‌ای که به یک کانال زیرزمینی منتهی می‌شود، به جذابیت این مکان افزوده است. دو حیاط کوچکتر، واقع در گوشه‌های شمال غربی و شمال شرقی، فضاهای اضافی برای اکتشاف فراهم می‌کنند.
به عنوان یک بنای ملی شناخته شده، مسجد جامع قزوین همچنان محققان، تاریخ‌نگاران و گردشگران را به خود جذب می‌کند. نوشته‌های بی‌نظیر، اهمیت تاریخی و شکوه معماری آن، این مسجد را به یک ایستگاه ضروری برای هر کسی که به قزوین سفر می‌کند تبدیل کرده است. چه به خاطر عمق تاریخی‌اش، چه به خاطر مهارت‌های معماری‌اش و چه به خاطر اهمیت فرهنگی‌اش، این مسجد به عنوان یک گواه جاودانه از میراث غنی ایران به شمار می‌رود.
نگاهی به قزوین
قزوین که در حدود ۱۵۰ کیلومتری شمال غرب تهران واقع شده، به مدت بیش از چهل سال (۱۵۵۵–۱۵۹۸) پایتخت امپراتوری صفوی بوده و امروزه به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران شناخته می‌شود.
این شهر در برخی مواقع از تاریخ ایران از اهمیت مرکزی برخوردار بوده است. این شهر در ابتدا توسط شاپور اول (سلطنت: ۲۴۰–۲۷۰) تأسیس شد و سپس توسط شاپور دوم (سلطنت: ۳۰۹–۳۷۹) دوباره تأسیس گردید. در دوران ساسانیان، قزوین به عنوان یک شهر مرزی در برابر دیلمیان همسایه عمل می‌کرد که به این منطقه حمله می‌کردند.
این شهر در حدود سال ۶۴۴ میلادی توسط اعراب مهاجم تصرف شد و در قرن سیزدهم به دست هلاکوخان ویران گردید. در سال ۱۵۵۵، پس از تصرف تبریز توسط عثمانی‌ها، شاه تهماسب (۱۵۲۴–۱۵۷۶) قزوین را به عنوان پایتخت امپراتوری صفوی انتخاب کرد، وضعیتی که قزوین برای نیم قرن حفظ کرد تا اینکه عباس بزرگ پایتخت را به اصفهان منتقل کرد.
امروز، قزوین به عنوان یک مرکز فرهنگی مهم در طول تاریخ خود شناخته می‌شود.
