موانع و موفقیت‌ها در مبارزه با فساد: نگاهی به تجارب قانونی
امروز، مبارزه با فساد یکی از مهم‌ترین مسائل جهانی به شمار می‌آید. از این رو، کنوانسیون‌ها و اسناد متعددی برای مقابله با فساد طراحی و اجرایی شده است. جمهوری اسلامی ایران، با توجه به سنت‌های انقلابی و تمدنی خود در راستای ترویج عدالت و استقلال ملی، از ابتدای انقلاب اسلامی در سال 1979، قوانین متعددی را به تصویب رسانده است که از جمله آنها می‌توان به اجرای ماده 49 قانون اساسی (تصویب شده در سال 1984) اشاره کرد.
علاوه بر این، در سال‌های اخیر، ایران اقدامات قانونی مهمی را در راستای مبارزه با فساد، با سرعت بیشتری نسبت به گذشته، انجام داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به تصویب کنوانسیون مریدای 2003 (تصویب شده توسط مجلس) و بازنگری در ساختارهای موجود اشاره کرد.
با وجود این اقدامات مثبت، به نظر می‌رسد که وضعیت ایران در مبارزه با فساد هنوز با چالش‌های جدی مواجه است، که این موضوع بر اساس شاخص‌های ملی و بین‌المللی متعدد قابل تأیید است.
چالش‌های مبارزه با فساد
- چالش تحریم‌ها: یکی از چالش‌های عمده‌ای که اقتصاد ایران با آن مواجه است، تحریم‌های یک جانبه و ناعادلانه دولت ایالات متحده است. این تحریم‌ها نه تنها هزینه کالاها و خدمات عمومی را افزایش داده، بلکه مشکلات و پیچیدگی‌های زیادی را در تأمین این کالاها برای مردم ایجاد کرده است.
- چالش ساختار و رویه‌های اداری: سیستم اداری در ایران با تنوع نهادها و قوانین و همچنین وجود استثناهای متعدد، دچار مشکلات جدی است که این موضوع باعث افزایش هزینه‌ها و عدم کارایی شده است.
اقدامات قانونی و فرهنگی برای مبارزه با فساد
در سال‌های اخیر، چندین قانون تلاش کرده‌اند به اصلاح ساختار اداری و ترویج شفافیت بپردازند. از جمله این قوانین می‌توان به:
- قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (تصویب شده در 2008)
- قانون تدوین و اصلاح قوانین و مقررات کشور (تصویب شده در 2010)
- قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد (تصویب شده در 2011)
- قانون شفافیت سه قوه و نهادهای اجرایی (تصویب شده در 2014)
در این راستا، باید توجه داشت که وظیفه کارکنان بخش عمومی، اولویت دادن به منافع عمومی و ارائه خدمات باکیفیت به مردم بر اساس اصول اخلاق حرفه‌ای است. به همین منظور، در اواخر سال 2024، مقررات ارتقاء اخلاق حرفه‌ای در نظام اداری به تصویب رسید.
نقش فرهنگ عمومی در مبارزه با فساد
فساد در ایران پدیده‌ای زشت و نگران‌کننده است و راهکارهای فکری متعددی در ادبیات برای مبارزه با آن ارائه شده است. به عنوان مثال، سعدی شیرازی، شاعر معروف ایرانی در قرن سیزدهم، بیان می‌کند:
اگر کارمند دولتی به وظایف خود بی‌توجهی کند، باید تحت نظارت قرار گیرد. اگر ناظر نیز به وظایف خود بی‌توجهی کند، هم کارمند و هم ناظر باید اخراج شوند.
بنابراین، در فرهنگ ایرانی نورهایی برای مبارزه با فساد وجود دارد که باید در این راستا استفاده شود. این تجربیات همچنین اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد. چنین نگاهی، هرچند دیرهنگام، به تصویب قانون حمایت از گزارشگران فساد در اواخر سال 2023 منجر شد. پس از آن، در سال 2024، زیرساخت‌های گزارش‌دهی و ثبت و رسیدگی به آنها در قالب مقررات اجرایی فصل دوم قانون حمایت از گزارشگران فساد به تصویب رسید.
در این راستا، لازم است مردم، نهادهای مدنی و رسانه‌ها آموزش دیده و تقویت شوند تا در مبارزه با فساد مشارکت مؤثری داشته باشند.
