پیروزی ملی‌گرایی نفتی ایران بر امپریالیسم غربی
بررسی تاریخ ملی‌شدن صنعت نفت ایران، که ۷۲ سال پیش توسط مجلس شورای ملی تصویب شد، نشان‌دهنده یک دوره بحرانی در روابط ایران با قدرت‌های نئوکلونیالیستی است. این تحول که تحت رهبری محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت و شخصیت‌های مذهبی چون آیت‌الله کاشانی شکل گرفت، نه‌تنها به ملی شدن صنعت نفت ایران انجامید بلکه باعث شکل‌گیری یک دولت دموکراتیک و تلاش برای دستیابی به حاکمیت ملی ایران شد.
ملی شدن صنعت نفت ایران به علت حرکتی در مجلس شورای ملی برای کنترل بر صنعت نفت که تحت تسلط منافع خارجی و شرکت‌های خصوصی بود، به وقوع پیوست. در اینجا برخی از نکات کلیدی این رویداد تاریخی را بررسی می‌کنیم:
- رهبری مصدق: محمد مصدق، عضو جبهه ملی و نخست‌وزیر ایران، رهبری این حرکت را بر عهده داشت.
- آغاز ملی شدن: در ۲۹ اسفند ۱۳۳۰ (۲۰ مارس ۱۹۵۱)، مجلس قانون ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرد.
- واکنش بریتانیا: بریتانیا به شدت با این حرکت مخالفت کرد و در نهایت به طراحی کودتای سال ۱۳۳۲ (۱۹۵۳) پرداخت.
در اوایل دهه ۱۹۴۰، نارضایتی از عدم توازن در درآمدهای نفتی بین دولت بریتانیا و دولت ایران در حال افزایش بود. شرکت نفت ایرانی-انگلیسی (AIOC)، که در گذشته به عنوان شرکت نفت انگلیسی-پارس شناخته می‌شد، از این نارضایتی بهره‌برداری می‌کرد. تلاش‌ها برای ملی کردن صنعت نفت به تدریج رو به افزایش بود و مصدق در این میان، به عنوان صدای ملی‌گرایی، نقش کلیدی ایفا کرد.
یکی از مهم‌ترین اقدامات مصدق، تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در ۱۵ اسفند ۱۳۳۰ بود. این قانون به سرعت مورد تایید مجلس قرار گرفت و مصدق به کارمندان بریتانیایی شرکت نفت ایرانی-انگلیسی یک هفته مهلت داد تا کشور را ترک کنند. آیت‌الله کاشانی نیز با اعلام روز ملی «نفرت از دولت بریتانیا» به این اقدام حمایت کرد.
پس از این تحولات، تحریم‌ها آغاز شد و بریتانیا به کمک آمریکا برای طراحی کودتای علیه مصدق در سال ۱۹۵۳ اقدام کرد. این تصمیم برای ایستادگی در برابر سلطه غرب و تعیین سرنوشت خود به عنوان یک واقعه کلیدی در تاریخ ایران شناخته می‌شود.
در سال نخست ملی‌شدن، تنها ۳۰۰ بشکه نفت به یک کشتی تجاری ایتالیایی فروخته شد. شرکت‌های نفتی خارجی با افزایش تولید در مکان‌های دیگر، مانع از تاثیرات ناشی از خروج ایران از بازار نفت شدند. تولید نفت در خاورمیانه به طور پیوسته افزایش یافت و تولید نفت ایران از ۲۴۲ میلیون بشکه در سال ۱۹۵۰ به ۱۰.۶ میلیون بشکه در سال ۱۹۵۲ کاهش یافت.
کودتای نظامی در مرداد ۱۳۳۲ به رهبری سازمان سیا و خدمات اطلاعاتی بریتانیا، منجر به برکناری مصدق شد. او به سه سال زندان محکوم و پس از آن تحت حبس خانگی قرار گرفت تا سال ۱۹۶۷ که درگذشت. پس از این کودتا، بحران نفت ایران پایان یافت و شرکت نفت ایرانی به عنوان یک کنسرسیوم بین‌المللی تأسیس شد.
این تحولات نشان‌دهنده طمع قدرت‌های غربی برای منابع نفت ایران و واکنش‌های سیاسی و اجتماعی در برابر آن بود. آیت‌الله کاشانی، به عنوان یک روحانی تاثیرگذار، نقش مهمی در مبارزات ملی‌شدن نفت ایفا کرد و علیه قراردادهای نفتی با قدرت‌های استعماری، به ویژه بریتانیا، ایستاد.
پس از کودتای ۱۹۵۳، شرکت‌های بزرگ نفتی همچون بی‌پی و شل وارد بازار ایران شدند و کنترل تولید و قیمت نفت به دست آن‌ها افتاد. این وضعیت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت که در نهایت منجر به قطع دست‌های غارتگران از منابع کشور شد.
تاریخ ملی‌کردن صنعت نفت ایران نه تنها یک رویداد سیاسی، بلکه نمادی از اراده ملی ایرانیان برای به دست آوردن حاکمیت و کنترل بر منابع طبیعی خود است. این رویداد، به عنوان یک روز ملی در تاریخ ایران ثبت شده و یادآور تلاش‌های بی‌وقفه مردم برای دستیابی به استقلال و حاکمیت است.
