کشف بخش جدیدی از مسجد ۱۲۰۰ ساله جیرفت: رازهای تاریخی در دل خاک!
در شهر باستانی جیرفت (دقیانوس)، کشفیات جدیدی در حال انجام است که نشان‌دهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی این منطقه است. به تازگی، Hamideh Choubak، مدیر تیم باستان‌شناسی این منطقه، از کشف بخشی جدید از یک مسجد خبر داده است.
چوپاک بیان کرد: “ما بخشی دیگر را در این منطقه پیدا کرده‌ایم که نشان‌دهنده گسترش یک مسجد است. این بخش حدود ۱۰۰۰ متر مربع است و احتمال می‌دهیم که بیشتر از این باشد.” این یافته نشان می‌دهد که مسجد به دلیل افزایش جمعیت بزرگ‌تر شده است.
او افزود: “در طول حفاری‌های جاری، یک محراب پیدا شده است. ما به حفاری‌ها ادامه می‌دهیم تا حیاط باقی‌مانده را پیدا کنیم.”
شهر باستانی جیرفت که به نام دقیانوس نیز شناخته می‌شود، به دوره‌های صفاری و سلجوقی مربوط می‌شود و قدمتی به بیش از ۱۲۰۰ سال دارد. این شهر در سال ۱۹۶۶ در فهرست میراث ملی ثبت شد.
شهر باستانی جیرفت شامل یک دژ، حمام، بازار، مسجد، کوره‌های سفالگری و قبرستان است. تا سال ۲۰۱۷ تنها شش فصل حفاری در این شهر باستانی انجام شده است. فصل جدید حفاری در مسجد این شهر در اواخر مارس ۲۰۲۵ آغاز شده است.
چوپاک همچنین اشاره کرد که مسجد جیرفت به عنوان قدیمی‌ترین مسجد شناسایی شده در کشورهای مسلمان شرقی محسوب می‌شود. این مسجد به دستور یعقوب بن لیث صفاری، بنیان‌گذار امپراتوری صفاری (۸۶۱–۱۰۰۳) در قرن دوم هجری ساخته شده است.
او گفت: “بخش اولیه مسجد در دوره صفاری در قرن سوم هجری ساخته شده است. در دوره سلجوقی تغییراتی در آن ایجاد شده و تزئینات آجر و گچ و یک کتیبه به مسجد اضافه شده است.”
چوپاک ادامه داد: “ما به حفاری‌ها برای چند روز دیگر ادامه می‌دهیم تا شبستان، حیاط و دیوار مسجد را پیدا کنیم.”
او فاصله هسته اصلی شهر باستانی جیرفت را ۱۲ کیلومتر اعلام کرد و افزود: “روستاها به سمت قلعه کوچک و قلعه ماران کشیده شده‌اند. بنابراین، این شهر بزرگ با بسیاری از روستاها بوده است.”
چوپاک ابراز امیدواری کرد که حفاری‌ها ادامه یابد و در صورت ادامه، حفاظت و بازسازی باید انجام شود. او هشدار داد که اگر بخش‌های جدید مسجد که کشف شده‌اند، مرمت نشوند، زیر خاک خواهند رفت و منجر به تخریب آن‌ها می‌شود. او افزود: “بنابراین، مسجد شرایط لازم برای ثبت جهانی را نخواهد داشت.”
مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمان برای حفاظت و بازسازی مناطق حفاری همکاری می‌کند.
جیرفت، نماد هویت، تاریخ و تمدن
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران، سیدرضا صالحی امیری، بر اهمیت جهانی تمدن باستانی جیرفت تأکید کرده و خواستار تلاش‌های بیشتری برای نمایش ارزش تاریخی و فرهنگی آن به جهان شد.
در جریان بازدید خود از این منطقه در اوایل مارس ۲۰۲۵، صالحی امیری بر ضرورت حفظ و ارتقاء جیرفت به عنوان یک مرکز کلیدی تمدن بشری تأکید کرد.
او در یک جلسه شورای اداری در جیرفت، ریشه‌های تاریخی عمیق این منطقه را مورد اشاره قرار داد و گفت: “جیرفت فقط یک شهر نیست، بلکه نماد هویت، تاریخ و تمدن است. اگر ملل دیگر چنین تمدنی داشتند، اقتصاد ملی خود را بر اساس آن بنا می‌کردند. متأسفانه، ما هنوز نتوانسته‌ایم ارزش تمدنی جیرفت را به جهان به طور کامل عرضه کنیم.”
وزیر همچنین بر اهمیت سایت باستان‌شناسی کنارسندل تأکید کرد و آن را بیشتر از یک منطقه حفاری توصیف کرد و گفت: “کنارسندل فقط مجموعه‌ای از آجر و خاک نیست؛ بلکه نمایانگر افتخار و اعتبار تاریخی ایران است. این سایت یکی از مکان‌های محوری در تاریخ بشر است و نیاز به برنامه‌ریزی جامع برای حفظ و ترویج آن دارد.”
کنفرانس بین‌المللی درباره تمدن جیرفت
یکی از ابتکارات کلیدی که صالحی امیری به آن اشاره کرد، سازماندهی کنفرانس بین‌المللی درباره تمدن جیرفت در سال ۲۰۲۵ است. او این رویداد را گامی حیاتی به سوی شناسایی علمی و جهانی اهمیت تاریخی جیرفت دانست.
او گفت: “بسیاری از باستان‌شناسان، چه داخلی و چه بین‌المللی، بر این باورند که این منطقه می‌تواند منشاء سکونت بشر باشد. اگر این فرضیه ثابت شود، نظریه‌های موجود که بین‌النهرین را مهد تمدن می‌دانند، به چالش کشیده خواهد شد و ممکن است انقلابی در زمینه باستان‌شناسی به وجود آورد.”
وزیر از مقامات محلی و ملی، پژوهشگران و رهبران جامعه خواست تا در همکاری برای موفقیت این رویداد تاریخی که تحت نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار می‌شود، تلاش کنند.
