خلیج فارس: آب‌های ما، سرزمین‌های ما – هویت و تاریخ در دل دریا!
خلیج فارس، به عنوان یک آبراهه‌ی حیاتی برای حمل و نقل نفت جهانی و مقصدی جذاب برای گردشگران، دارای معانی متنوعی است. این منطقه برای ساکنانش که هزاران سال است در کنار سواحل آن زندگی می‌کنند، میراثی غنی و عمیق است که هیچ گونه تبلیغات یا مانور سیاسی نمی‌تواند آن را تغییر دهد. در این مقاله به واکنش‌های شدید ایرانیان به گزارش‌هایی مبنی بر تغییر نام خلیج فارس به “خلیج عربی” توسط رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، می‌پردازیم.
گزارش‌های اخیر ادعا می‌کنند که ترامپ قصد دارد واشنگتن را به رسمیت شناختن خلیج فارس به عنوان “خلیج عربی” اعلام کند. این خبر واکنش‌های شدیدی در ایران به دنبال داشته است که از خشم و disbelief تا تمسخر را شامل می‌شود. این موضوع پس از موارد قبلی که ترامپ خلیج مکزیک را به عنوان “خلیج آمریکا” معرفی کرده و شرکت‌هایی مانند گوگل و اپل را تحت فشار قرار داده بود، به وجود آمده است.
تلاش‌های ترامپ برای تغییر نام خلیج مکزیک اما نتوانست پذیرش جهانی وسیعی پیدا کند. سازمان ملل، جوامع جغرافیایی و کشورهای مختلف هنوز این آبراهه را به نام خلیج مکزیک می‌شناسند. در مورد تغییر نام خلیج فارس، چالش‌های بیشتری وجود دارد زیرا این نام برای حداقل ۲۵۰۰ سال سابقه دارد و به مراتب قبل از تأسیس ایالات متحده و کشورهای عربی در منطقه است.
تاریخچه خلیج فارس
به اعتقاد کارشناسان، شکل اولیه خلیج فارس حدود ۵۰۰ هزار سال پیش در جنوب ایران به واسطه‌ی تعامل تکتونیکی صفحات آفریقایی و اوراسیا شکل گرفته است. نام مستند اولیه این آبراهه در متون باستانی ایلامی-آشوری “نار ماراتو” (رود تلخ) بوده است. تا قرن ششم پیش از میلاد، اصطلاحات “خلیج فارس” یا “دریای پارس” به طور رایج استفاده می‌شد.
- کتیبه‌ای از داریوش بزرگ، که در نزدیکی کانال سوئز پیدا شده، از این آبراهه به عنوان “دریایی که از پارس می‌آید” یاد می‌کند.
- پس از فتح مصر در حدود ۵۰۰ پیش از میلاد، داریوش دستور داد کانال سوئز دوباره باز شود و ناوگان دریایی اول پارس را تأسیس کرد.
- نخستین ناوگان دریایی از دریای سرخ به یک مرکز دریایی در بوشهر امروزی سفر کرد که ارتباط بین پارس و این آبراهه را تقویت کرد.
ناخدای اسکندر بزرگ، نئارخوس، در سال‌های ۳۲۶-۳۲۵ پیش از میلاد به اکتشاف در دریاهای جنوبی پرداخت و سفر خود را از رود ایندوس تا خلیج فارس مستند کرد. تاریخ‌نگار یونانی، فلاویوس آریانیوس، خلاصه‌ای از این سفر را حفظ کرده و به این آبراهه به عنوان “خلیج پارس” اشاره کرده است.
تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان رومی نیز مانند کلادیوس بطلمیوس و کوئینتوس کورتس رافوس از اصطلاحات “خلیج پارس” و “آب‌های پارسی” استفاده کرده‌اند.
منابع پس از اسلامی نیز مملو از اشاره به “بَحر الفارس” و “خلیج الفارسی” هستند که در آثار ابوعلی فقیه، احمد ابن رسته، ابوریحان بیرونی، یاقوت حموی و ابن بطوطه آمده است.
اشتباه در نام‌گذاری خلیج عربی
به طور تاریخی، اصطلاح “خلیج عربی” به دریای سرخ اشاره داشت، همان‌طور که در نوشته‌های هکاتئوس میلتوسی، هردوت، استرابو و بطلمیوس به آن اشاره شده است. تلاش برای استفاده از نام “خلیج عربی” برای خلیج فارس در سال ۱۹۵۸ آغاز شد، زمانی که ژنرال عبد الکریم قاسم عراق به دنبال رهبری پان عربی این اصطلاح را برای منافع سیاسی ترویج کرد.
در حالی که بعید به نظر می‌رسد تلاش‌های ترامپ و کشورهای عربی برای تغییر نام خلیج فارس در نهایت موفقیت‌آمیز باشد، اما این تحرکات می‌تواند بر روابط منطقه‌ای و دینامیک‌های دیپلماتیک تأثیر بگذارد.
علی‌اکبر صالحی، وزیر خارجه پیشین ایران و رئیس فعلی بنیاد ایران‌شناسی، در توییتی نوشت: “نام خلیج فارس ریشه در بیش از دو هزار سال تاریخ ثبت‌شده و دانش جهانی دارد. اولین تلاش‌ها برای تحریف این نام ناشی از خصومت با مردم ایران بود.” او همچنین اشاره کرد که کشورهای همسایه به هیچ وجه تمایلی ندارند که با چنین خصومتی در ارتباط باشند.
تحلیلگر غرب آسیا، مصطفی نجفی، بر این باور است که تلاش‌های جدید برخی کشورهای عربی برای ترویج نام جایگزین برای خلیج فارس می‌تواند نشانه‌ای از یک استراتژی بزرگ‌تر باشد. او پیشنهاد می‌کند که این امر می‌تواند کشورهای مانند امارات متحده عربی را تشویق کند که به جزایر ایرانی بوموسا، تنب بزرگ و تنب کوچک ادعای مالکیت دارند.
نجفی همچنین اضافه کرد: “تلاش‌های احتمالی برای تغییر نام خلیج فارس توسط دولت ترامپ باید در چارچوب یک استراتژی منطقه‌ای گسترده‌تر مورد بررسی قرار گیرد، که ممکن است به تحرکات خطرناکی در مورد این سه جزیره منجر شود.” او ادامه داد: “اگر این اتفاق بیفتد، این نشان می‌دهد که کشورهای عربی اطراف خلیج فارس، به ویژه امارات، در حال انجام امتیازاتی برای کسب برخی مزایا هستند.”
