زلزله دهلی نو: افزایش لرزه‌نگاری با فرونشست زمین
در ساعات اولیه 17 فوریه 2025، زلزله‌ای به قدرت 4 در مقیاس ریشتر در نزدیکی پارک جیل در دُهلا کاوان، دهلی نو، در عمق 5 کیلومتری رخ داد که به شدت در سراسر منطقه پایتخت ملی هند احساس شد. این زلزله نشان‌دهنده ویژگی‌های قابل توجه زلزله‌خیزی در منطقه دهلی نو است که در 30 سال گذشته به وضوح مشهود بوده است.
در اینجا به برخی از نکات کلیدی در مورد زلزله‌خیزی و اثرات آن در دهلی نو اشاره می‌شود:
- تعداد زلزله‌ها: در 20 سال گذشته، 26 زلزله با قدرت بیش از 4 در منطقه دهلی نو ثبت شده است که 24 مورد از آن‌ها مربوط به 12 سال اخیر و بعد از سال 2012 می‌باشد.
- مناطق خطر: این زلزله‌خیزی بیشتر در سمت غرب دهلی و در نزدیکی نواحی برداشت آب زیرزمینی گسترده متمرکز است.
- طبقه‌بندی خطر زلزله: این منطقه در نقشه زون‌بندی زلزله هند، در دسته خطر متوسط تا بالا قرار دارد.
از نظر تاریخی، دهلی نو زلزله‌های بزرگی را تجربه کرده است. برای مثال، زلزله 1720 به قدرت 6.5 و زلزله 1956 بولندشهر به قدرت 6.7 از جمله زلزله‌های مشهوری هستند که در این منطقه رخ داده‌اند. در 30 سال گذشته، به ویژه از اواسط دهه 1990 تا 2025، زلزله‌های خفیف تا متوسط بر دهلی نو تأثیر گذاشته‌اند.
از دیگر زلزله‌های مهم می‌توان به زلزله اوتاراکند در سال 1991 به قدرت 6.8 و زلزله چامولی در سال 1999 به قدرت 6.6 اشاره کرد که تاثیراتی در دهلی نو بر جای گذاشتند. همچنین زلزله گورکها-نپال در سال 2015 به قدرت 7.8 نیز لرزه‌هایی را در شمال هند، از جمله دهلی نو ایجاد کرد.
به این ترتیب، در چند دهه اخیر، این رویدادها نشان می‌دهد که دهلی نو به طور مستقیم زلزله‌های بزرگ را تجربه نکرده است، اما از لرزش‌ها و تهدیدات ناشی از مناطق نزدیک مانند هیمالیا آسیب‌پذیر بوده است.
برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی در دهلی به فرونشست زمین منجر شده است. سنسورهای راداری نشان داده‌اند که دهلی به طور میانگین سالانه 15 میلی‌متر دفرمیشن را تجربه می‌کند. داده‌های سطح آب زیرزمینی نیز نشان‌دهنده فرونشست 20 سانتی‌متری در برخی مناطق در دو دهه گذشته هستند.
نرخ فرونشست در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی ایندرا گاندی به 11 تا 17 سانتی‌متر در سال مرتبط است که به فشردگی سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل کاهش سطح آب مربوط می‌شود. این فرونشست توزیع تنش‌های زیرسطحی را تغییر داده و ممکن است سیستم‌های گسل را ناپایدار کند.
پمپاژ بیش از حد آب زیرزمینی، فشار منفی را در سفره‌های آب زیرزمینی کاهش می‌دهد که باعث فشردگی لایه‌های رس و فرونشست زمین می‌شود. فرونشست زمین در منطقه دهلی نو در سه دهه گذشته به دلیل عوامل انسانی و طبیعی به عنوان یک نگرانی فزاینده مطرح شده است. نرخ فرونشست زمین عمدتاً تحت تاثیر برداشت آب زیرزمینی، شهرنشینی و شرایط زمین‌شناسی قرار دارد.
به طور تاریخی، دهلی نو به دلیل توسعه سریع شهری و افزایش تقاضا برای منابع آبی، فرونشست زمین قابل توجهی را تجربه کرده است. مطالعات انجام شده در اوایل دهه 1990 نشان داد که شهر در برخی مناطق نرخ فرونشست 1 تا 2 سانتی‌متر در سال را تجربه می‌کند.
در سال‌های اخیر، فناوری‌های سنجش از دور مبتنی بر ماهواره، مانند رادار تداخل‌سنجی (InSAR)، اندازه‌گیری‌های دقیق‌تری از فرونشست زمین در مناطق شهری، از جمله دهلی نو، ارائه داده‌اند. تحقیقات منتشر شده در حدود سال 2020 نشان داد که برخی از نقاط دهلی نو نرخ‌های بالاتری از فرونشست را تجربه می‌کنند، به طوری که بعضی مناطق دارای نرخ‌های بیش از 5 سانتی‌متر در سال تا حدود 20 سانتی‌متر در سال هستند.
تا فوریه 2025، مطالعات نشان می‌دهند که در حالی که برخی مناطق همچنان فرونشست زمین قابل توجهی را تجربه می‌کنند، تحقیقات در حال انجام با استفاده از فناوری‌های پیشرفته نشان می‌دهد که فرونشست زمین همچنان یک مسئله حیاتی برای برنامه‌ریزی شهری و پایداری در دهلی نو باقی مانده است.
اگرچه فرونشست به خودی خود مستقیماً باعث زلزله نمی‌شود، اما می‌تواند تنش را بر روی گسل‌های موجود تغییر دهد. به عنوان مثال، زنجیره دلی و سیستم گسل آراولی در حال حاضر از نظر زلزله‌ای فعال هستند و تغییرات تنش ناشی از فرونشست ممکن است بر پایداری این گسل‌ها تأثیر بگذارد.
شهرنشینی سریع در دهلی فشار افقی غیرتکتونیکی را به دلیل وزن تجمعی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها ایجاد کرده است. دینامیک آب زیرزمینی می‌تواند گسل‌ها را پایدار یا ناپایدار کند. در مناطق با برداشت شدید آب زیرزمینی (مانند کاپاشرا)، تنش ناشی از فرونشست می‌تواند غالب باشد و آسیب‌پذیری زلزله نیز افزایش یابد.
موقعیت دهلی در زون زلزله IV (خطر متوسط تا بالا) و خاک‌های نرم آواری آن، امواج زلزله را تقویت می‌کند و حتی لرزه‌های متوسط (مانند زلزله 2025 دُهلا کاوان به قدرت 4) را به شدت احساس می‌شود. عمق کم زلزله 2025 (5 کیلومتر) تأثیر آن را در اطراف کانون زلزله افزایش داد، زیرا امواج زلزله انرژی کمتری را قبل از رسیدن به سطح از دست دادند. مناطق مانند کاپاشرا که در حال حاضر به دلیل از دست دادن آب زیرزمینی فرونشست می‌کنند، در نزدیکی یک ناحیه گسل قرار دارند. تغییرات تنش در این منطقه می‌تواند گسل‌های خوابیده را دوباره فعال کند.
بیش از 80% ساختمان‌های دهلی مقاوم در برابر زلزله نیستند که خطر ریزش در زمان لرزش را افزایش می‌دهد.
