جمعیت پیر ایران: بحران نزدیک در افق
در تاریخ ۲۸ ژانویه، وب‌سایت دولتی اکوان ایران گزارشی با عنوان «جمعیت ایران در حال پیر شدن است» منتشر کرد که تغییرات قابل توجهی در جمعیت خانوارهای شهری ایران در دهه گذشته (۲۰۱۴–۲۰۲۴) را مورد بررسی قرار می‌دهد. این گزارش روند نگران‌کننده‌ای را نشان می‌دهد: کاهش جمعیت جوان و افزایش سریع سن جامعه که چالش‌های اقتصادی و اجتماعی جدی را به همراه دارد.
تغییرات جمعیتی: کاهش جمعیت جوان
بررسی آمارهای رسمی کاهش واضحی در نرخ زاد و ولد را نشان می‌دهد. سهم کودکان زیر یک سال از ۰.۶٪ به ۰.۴٪ کاهش یافته است، در حالی که گروه سنی ۱ تا ۵ سال از ۶.۴٪ به ۴.۷٪ کاهش یافته است. به‌طور چشمگیر، نسبت افراد در سنین ۲۱ تا ۳۰ سال از ۲۰.۲٪ به ۱۲.۷٪ کاهش یافته است که نشان‌دهنده کاهش ۷.۵ درصدی است. این کاهش نشان می‌دهد که بسیاری از جوانان ایرانی یا در حال مهاجرت هستند یا به دلیل مشکلات اقتصادی تشکیل خانواده را به تعویق انداخته‌اند.
کارشناسان این روند را به فقر گسترده، بیکاری بالا و ناامنی مالی نسبت می‌دهند. افزایش هزینه‌های زندگی، کمبود شغل‌های پایدار و حمایت ناکافی دولت موجب شده است که بسیاری از جوانان برنامه‌های ازدواج و فرزندآوری را به تعویق بیندازند یا به کل کنار بگذارند. در نتیجه، ایران به سرعت به سوی یک جامعه پیر حرکت می‌کند، تحولی که پیامدهای بلندمدتی خواهد داشت.
افزایش جمعیت سالمند و پیامدهای آن
در حالی که جمعیت جوان در حال کاهش است، نسبت شهروندان میانسال و سالمند به طرز چشمگیری در حال افزایش است. گروه سنی ۵۱ تا ۶۰ سال از ۶.۶٪ به ۱۰.۳٪ افزایش یافته است، در حالی که افرادی که در سنین ۶۱ تا ۷۰ سال هستند از ۴.۵٪ به ۶.۳٪ رشد کرده‌اند. همچنین سهم افرادی که ۷۱ سال و بالاتر دارند، به میزان ۱.۸ درصد افزایش یافته است. این روند پیری فشار زیادی بر سیستم‌های تأمین اجتماعی، خدمات بهداشتی و صندوق‌های بازنشستگی ایران وارد می‌کند.
این فشارها هم‌اکنون به‌ویژه در سیستم بازنشستگی احساس می‌شود. رژیم ایران منابع صندوق‌های بازنشستگی را برای تأمین مالی پروژه‌های نظامی و درگیری‌های منطقه‌ای تخلیه کرده است و این موضوع سبب شده تا بازنشستگان با فقر دست و پنجه نرم کنند. اعتراضات گسترده بازنشستگان در شهرهای ایران نشان‌دهنده ناامیدی فزاینده آن‌ها از حقوق بازنشستگی پایین است که با نرخ تورم و افزایش هزینه‌های زندگی همخوانی ندارد.
پیامدهای اقتصادی یک جامعه پیر
جمعیت پیر باعث تشدید رکود اقتصادی ایران شده است. کاهش نیروی کار—به‌ویژه سهم کاهشی افراد ۲۱ تا ۳۰ ساله—به کاهش تولید اقتصادی و کند شدن رشد تولید ناخالص داخلی منجر شده است. سوءمدیریت مالی دولت، از جمله انحراف منابع به جنگ‌های نیابتی و پروژه‌های نظامی، اقتصاد را در وضعیت نابسامانی قرار داده است. به همین دلیل، جوانان ایرانی با چشم‌اندازهای شغلی نامناسبی مواجه هستند که این امر تشکیل خانواده را بیشتر به تعویق می‌اندازد و مهاجرت جوانان را تسریع می‌کند.
علاوه بر این، افزایش نرخ طلاق و کاهش نرخ ازدواج به بحران جمعیتی دامن زده است. فشارهای اقتصادی نه تنها جوانان را از ازدواج بازمی‌دارد بلکه بسیاری از خانواده‌های موجود را به دلیل ناامنی مالی به جدایی می‌کشاند.
نیاز به اصلاحات فوری
برای حل بحران جمعیتی ایران نیاز به اصلاحات عمیق اقتصادی و اجتماعی است. افزایش نرخ زاد و ولد و کند کردن روند پیری به سیاست‌هایی بستگی دارد که امنیت شغلی را تضمین کرده، سطح درآمد را افزایش دهند و حمایت مالی از جوانان ارائه کنند. با این حال، رژیم فعلی هیچ برنامه‌ای برای بهبود معیشت مردم ندارد. به‌جای آن، سیاست‌های نادرست آن‌ها ریشه اصلی بحران اقتصادی ایران، افزایش فقر و مهاجرت گسترده جوانان است.
در نهایت، یک جامعه جوان و پویا تنها در صورتی می‌تواند شکوفا شود که جوانان امید به آینده‌ای بهتر داشته باشند. اما تحت ساختار سیاسی کنونی، ایران در مسیر کاهش جمعیتی بیشتری قرار دارد. بدون تغییرات بنیادی، بحران پیری ادامه خواهد یافت و ثبات و توان اقتصادی کشور را تهدید می‌کند.
