کشف معدن گمشده‌ای که به تأمین مصالح کاخ هخامنشی در شوش کمک می‌کرد، در غرب ایران
در یک پیشرفت باستان‌شناسی مهم، پژوهشگران ایرانی به یک کشف شگفت‌انگیز دست یافته‌اند که به‌نظر می‌رسد معدن قدیمی سنگ‌هایی باشد که برای ساخت آثار عظیم دوران هخامنشی، مانند کاخ داریوش بزرگ در شهر باستانی شوش، مورد استفاده قرار گرفته است. این سایت در نزدیکی شهر آبادانان در استان ایلام واقع در غرب ایران قرار دارد و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشفیات باستان‌شناسی در غرب آسیا در سال‌های اخیر شناخته می‌شود.
محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری ایران، این کشف را در جریان یک بازدید رسمی از آبادانان اعلام کرد. او گفت: “برای بیش از دو هزار سال، منبع سنگ‌های مورد استفاده در کاخ داریوش یک معما باقی مانده بود. این کشف شگفت‌انگیز می‌تواند معمای تاریخی دو هزار ساله را حل کند.”
این کشف بزرگ به‌لطف تلاش‌های یک معلم محلی، محمد حیدری، که نخستین بار این سایت را پیشنهاد کرد، و باستان‌شناس، لقمان احمدزاده‌شهانی، که رهبری پروژه کاوش را بر عهده داشت، به‌دست آمد. تیم تحقیقاتی که تحت نظر بخش باستان‌شناسی این پژوهشکده فعالیت می‌کرد، با ترکیب نظرسنجی‌های میدانی، تصاویر ماهواره‌ای و مطالعات زمین‌شناسی، آثار گسترده‌ای از عملیات باستانی استخراج سنگ را شناسایی کردند. از جمله یافته‌ها، ابزارهای سنگ‌بری، شواهد استخراج و مقادیر قابل توجهی از سنگ آهک و سنگ آهن بود که ممکن است در ساخت اتصالات فلزی برای معماری سنگی هخامنشی استفاده شده باشد.
مراجع تاریخی به سایتی به نام “ابیرادوش” اشاره دارند که در کتیبه‌های داریوش اول به‌عنوان منبع سنگ‌های مورد استفاده در کاخ آپادانا ذکر شده است و مدت‌هاست که محققان را به خود مشغول کرده است. تا کنون، موقعیت دقیق آن ناشناخته مانده بود. معدن جدید شناسایی شده در کوه‌های کبیرکوه نزدیک آبادانان با توصیفات مطابقت دارد و به‌عنوان ابیرادوش افسانه‌ای شناخته می‌شود.
زارعی افزود: “کاخ آپادانا در شوش یکی از باشکوه‌ترین سازه‌های سلطنتی ایران باستان است. شناسایی منبع واقعی مصالح ساختمانی آن، فصل جدیدی در فهم ما از لجستیک ساخت‌وساز هخامنشی، برنامه‌ریزی معماری و مدیریت منابع باز می‌کند.”
تیم تحقیقاتی تخمین می‌زند که فاصله معدن از شوش تقریبا 150 کیلومتر است. احتمالاً سنگ‌ها از طریق مسیری پیچیده که شامل جاده‌های کوهستانی و رودخانه‌ها، به‌ویژه رودخانه کرخه، حمل شده‌اند.
باستان‌شناسان امیدوارند که این کشف نه‌تنها به درک عمیق‌تری از دستاوردهای مهندسی و معماری هخامنشی منجر شود، بلکه پتانسیل نامزدی این سایت برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را نیز به همراه داشته باشد. این کشف می‌تواند باعث ایجاد مسیرهای جدید در گردشگری فرهنگی و توسعه پایدار میراث در منطقه زاگرس مرکزی شود.
اگرچه مطالعات دقیق‌تری در حال انجام است و انتظار می‌رود مدارک بصری بیشتری منتشر شود، اما این کشف به‌طور همزمان با معادن مشهور مرمر پنتلیک مقایسه شده است که در ساخت پارتنون در آتن استفاده شده‌اند. زارعی اضافه کرد: “این نخستین معدن هخامنشی شناسایی شده در ایران نیست. حدود یک دهه پیش، باستان‌شناسان سایت‌های استخراج سنگ گسترده‌ای را در نزدیکی پاسارگاد، از جمله معدن وسیع “المس-بوری” و دیگران که برای ساخت عناصر بنیادی و تزئینی در سازه‌های سلطنتی استفاده شده بود، کشف کردند.”
کارشناسان بر این باورند که ادامه تحقیق در مورد این سیستم‌های استخراج باستانی، تکنیک‌های پیشرفته‌ای را که توسط سازندگان هخامنشی به کار گرفته شده است، بیشتر روشن می‌کند — از استخراج بلوک‌های سنگی 2 تا 50 تنی، تا حمل آن‌ها با کالسکه‌های کشیده‌شده با گاو و در نهایت صیقل دادن آن‌ها با استفاده از الیاف نخل و پوست کوسه.
شوش، دروازه‌ای به مقاصد دیدنی
شوش که در فهرست یونسکو ثبت شده است، زمانی محل اقامت زمستانی پادشاهان ایرانی بود، پس از آنکه توسط کوروش بزرگ تصرف شد. شوش در سال 538 یا 539 قبل از میلاد جزئی از امپراتوری هخامنشی تحت سلطه کوروش دوم، بزرگ، شد.
فصل‌های مختلف باستان‌شناسی در شوش، آثار فراوانی از جمله سفال، سلاح‌ها، اشیاء تزئینی، فلزکاری، و مقالات برنزی، همچنین لوحه‌های گلی به‌دست آورده است. شوش همچنین دروازه‌ای به چندین مقصد ارزشمند مانند زیکورات چغا زنبيل که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته می‌شود، خرابه‌های قلعه آپادانا هخامنشی، قلعه شوش (آکروپولیس)، مقبره دانیال نبی، موزه شوش و تپه‌های باستانی Haft Tapeh است.
شوش که در دامنه‌های پایین زاگرس قرار دارد، در کتاب استر و دیگر کتاب‌های کتاب مقدس به‌عنوان شوشان شناخته می‌شود.
در سمت چپ رمپ ورودی، از طریق تابلوهای راهنما به سمت نخل‌های خرما به محل کاوش کاخ داریوش در سال 521 قبل از میلاد بروید. در شرق، شهر سلطنتی قرار دارد که منطقه‌ای از کاوش‌های عمیق در 15 لایه است؛ در جنوب قلعه، یک برج نگهبانی فرسوده وجود دارد که نوجوانان بر روی موتورهای خاکی از آن دیدن می‌کنند.
در سمت راست، قلعه شوش (شاتو دو مرگان) بر فراز زمین غالب است، که در اوایل قرن بیستم بر روی ویرانه‌های یک آکروپولیس ایلامی توسط فرانسوی‌ها ساخته شده است تا از غنائم خود در برابر قبایل دزد محافظت کند. این مکان برای عموم باز نیست، اما منظره‌های زیبایی از مسیر اطراف پایه آن وجود دارد، از جمله نمای مقبره دانیال از سمت جنوبی.
در کتاب مقدس، شوش عمدتاً از داستان استر شناخته می‌شود که در آن هامان، آگگگی، قصد داشت یهودیان ایران را شکست دهد. طبق این داستان، استر با قانع کردن شوهرش، پادشاه آخشورش، برای خراب کردن طرح هامان، او را فریب داد. این قسمت هر سال در جشن پوریم یهودی که با مهمانی‌های لباس و دیگر جشن‌ها همراه است، گرامی داشته می‌شود.
گفته می‌شود که اسکندر مقدونی در سال 330 قبل از میلاد شوش را تصرف کرده و شهر را غارت کرده است و حدود 40,000 تالنت طلا و نقره از خزانه را به سرقت برد. اسکندر به افول شوش کمک کرد و پس از یک شورش، شهر به آتش کشیده شد. پس از آن، شوش توسط شاپور دوم (309-379 میلادی) دوباره ساخته شد و به نام ایرانشهر شاپور نامگذاری شد و بعدها در مقاومت در برابر حمله عرب‌ها در سال 645 نیز نقش داشت.
پس از سقوط امپراتوری هخامنشی و سلطنت اسکندر بزرگ، که در شوش ازدواج کرد، این شهر جزئی از امپراتوری سلوکی شد و به نام سلوکیه بر روی ایولئوس نامگذاری شد. در کنار کاخ داریوش، کاخی به سبک یونانی ساخته شد. با این حال، مرکز اداری در بخش جنوبی شهر قرار داشت که تقریباً تمام کتیبه‌های یونانی و پارتی در آن پیدا شد. در عصر پارت‌ها، این شهر سکه ضرب کرد.
