خلیج فارس: دریا و هویتی عمیق در هم تنیده با فرهنگ ایران

ایران به مناسبت روز ملی خلیج فارس، سالگرد اخراج نیروهای استعماری و خارجی از این آبراه استراتژیک در سال 1622 را جشن می‌گیرد. این روز به یاد پیروزی تاریخی نیروهای ایرانی بر متجاوزان در آب‌های جنوبی و همچنین برای یادآوری این نکته که نام واقعی خلیج فارس برای همیشه باقی خواهد ماند، تعیین شده است.

خلیج فارس، که در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود همواره به همین نام شناخته شده، به عنوان منبعی برای تمدن‌سازی شناخته می‌شود. از هزاران سال پیش تا کنون، این آبراه همواره با نام‌های قدیمی مانند «دریای پارس» در کتاب‌ها، سفرنامه‌ها، اسناد، نقشه‌ها و تحقیقات تاریخی به زبان‌های مختلف ذکر شده است. تاریخ‌نگاران و پژوهشگران به‌ویژه در منابع اسلامی و عربی به طور قاطع از همین نام استفاده کرده‌اند.

دولت جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر سیاست همسایگی، امیدوار است که این آبراه به پناهگاهی برای امنیت و ثبات منطقه‌ای و نمادی از صلح، دوستی و همزیستی میان ملت‌های منطقه تبدیل شود و دیگران به برقراری صلح و امنیت در خلیج فارس توسط کشورهای ساحلی احترام بگذارند.

جزایر سه‌گانه ایرانی ابوموسی، بزرگ‌تر و کوچک‌تر تنب در خلیج فارس، بخش جدایی ناپذیر از سرزمین کشور هستند و هرگونه اظهارنظر از سوی طرف‌های سوم در مورد آن‌ها اصولاً بی‌اعتبار و غیرقابل پذیرش است.

امارات متحده عربی، به عنوان یک کشور جدید تأسیس شده، در سال‌های اخیر ادعاهای بی‌پایه‌ای در مورد این سه جزیره ایرانی مطرح کرده است. این کشور بیانیه‌های سیاسی با سایر طرف‌ها صادر کرده، اما این ادعاها بی‌اعتبار بوده و هویت و وضعیت این جزایر که متعلق به ایران هستند، تغییر نخواهد کرد.

در یک بیانیه مشترک از آخرین جلسه اعضای شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا، برخلاف اسناد رسمی معتبر، از ایران خواسته شده که به آنچه که ادعا می‌شود «اشغال» این سه جزیره است، پایان دهد. این بیانیه موضعی خصمانه علیه تهران اتخاذ کرده و اسناد حقوق بین‌الملل را نادیده می‌گیرد.

• حاکمیت جمهوری اسلامی ایران بر این جزایر به طور کامل معتبر و غیرقابل نقض است.
• اسناد تاریخی این موضوع را تأیید می‌کند و کشورهای جدید تأسیس نمی‌توانند آن را تحریف کنند.
• ایران به شدت هرگونه فعالیتی که امنیت ملی و منطقه‌ای‌اش را تهدید کند، زیر نظر دارد.

دولت ایران این روز بزرگ را به تمامی ایرانیان و کسانی که برای حفظ این خاک و آب‌ها تلاش کرده‌اند، تبریک می‌گوید و به شهدای گران‌قدر خلیج فارس احترام می‌گذارد.

خلیج فارس همواره منبعی از افتخار و عزت برای ایرانیان بوده است. مردم ایران به مدت هزاران سال در کنار خلیج فارس زندگی کرده و از منافع بی‌پایان آن بهره‌مند بوده‌اند. به علاوه، خلیج فارس دارای تاریخ و فرهنگی باستانی و منحصر به فرد است که در مردمی که در کنار آن زندگی می‌کنند، دیده می‌شود.

هویت فرهنگی و هنری نادر مناطق هم‌جوار خلیج فارس، موضوعی است که نیاز به تلاش واقعی برای حفظ و ارتقاء آن دارد تا این فرهنگ باستانی به نسل‌های آینده منتقل شود.

خلیج فارس از زمان تأسیس امپراتوری هخامنشی (550 قبل از میلاد) به عنوان «پارسی» شناخته شده است. بر اساس کتاب «اسناد نام خلیج فارس، میراث ابدی زمان‌های باستان»، این اصطلاح و معادل‌های آن از بیش از 400 سال قبل از میلاد در تمامی زبان‌ها به ویژه در زبان عربی به طور مداوم استفاده شده است.

در تقریباً تمام نقشه‌های چاپ شده قبل از 1960 و در اکثر پیمان‌ها و اسناد بین‌المللی مدرن، این آبراه با نام «خلیج فارس» شناخته می‌شود. ایران به عنوان نام تاریخی برای پارس، همواره در تلاش است تا نام تاریخی این آبراه را حفظ کند.

با این حال، از اواسط قرن نوزدهم، برخی کشورهای عرب‌زبان همراه با هم‌پیمانان غربی خود در تلاش برای تغییر نام تاریخی خلیج فارس در رسانه‌های جمعی بوده‌اند، اما ایران این تلاش‌ها را سیاسی می‌داند و معتقد است که این تلاش‌ها بی‌فایده خواهد بود.

در این راستا، ایران در سال 2006 دهم اردیبهشت را به عنوان روز ملی خلیج فارس تعیین کرد تا به همه یادآوری کند که نام این آبراه برای همیشه پارسی خواهد ماند.

تاریخ تعیین شده به عنوان روز ملی، همزمان با سالگرد کمپین نظامی موفق عباس اول از سلسله صفوی است، زمانی که نیروی دریایی پرتغال از تنگه هرمز بیرون رانده شد. در جنگ ایران و پرتغال در سال 1602، به دستور عباس اول، ارتش پارسی تحت فرماندهی امام‌قلی‌خان، موفق به اخراج پرتغالی‌ها از بحرین شد.

در سال 1612، امپراتوری پرتغال شهر گامران را تصرف کرد و نام آن را به کامورائو تغییر داد. تقریباً دو سال بعد (در سال 1615)، این شهر در یک نبرد دریایی با پرتغالی‌ها دوباره به تصرف عباس بزرگ درآمد و به بندر عباس، یا «بندر عباس» تغییر نام داد. در سال 1622، عباس به طور کامل هرمز را از پرتغالی‌ها در تصرف هرمز پس گرفت.

خلیج فارس به مدت طولانی به خاطر اهمیت ژئوپولیتیکی‌اش در کانون توجه قرار داشته است. این آبراه به وسعت حدود 250,000 کیلومتر مربع، از شمال به رودخانه اروند و از جنوب به تنگه هرمز که خلیج فارس را به دریای عمان و اقیانوس هند متصل می‌کند، محدود می‌شود.

خلیج فارس با کشورهای ساحلی ایران (پارس)، عمان، عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر و امارات متحده عربی هم‌مرز است. تنگه هرمز خلیج فارس را به دریای عمان متصل می‌کند. این آبراه ارتباط‌دهنده خاورمیانه با آفریقا، هند و چین است و یکی از مهم‌ترین مسیرهای آبی و مناطق استراتژیک جهان به شمار می‌رود.

کشف نفت در خاورمیانه در شهر مسجد سلیمان ایران در اوایل قرن نوزدهم، وزن ژئوپولیتیکی منطقه خلیج فارس را افزایش داد و به تبع آن، شروع موجی از اکتشافات، استخراج و بهره‌برداری تاریخ منطقه و جهان را تغییر داد.

خلیج فارس اکنون به عنوان هاب انرژی جهان شناخته می‌شود. نزدیک به 20 میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی از خلیج فارس و از طریق تنگه هرمز در روز ارسال می‌شود. با توجه به مصرف جهانی نفت که به طور معمول به حدود 100 میلیون بشکه در روز می‌رسد، این بدان معناست که تقریباً یک پنجم تقاضای جهانی از این تنگه استراتژیک عبور می‌کند.

سالانه حدود 50,000 کشتی از این آبراه عبور می‌کنند که از این تعداد 17,000 تانکر نفتی به سمت کشورهای آسیایی حرکت می‌کنند. اما عوامل ژئوپولیتیکی متغیر در خلیج فارس تنها به نفت محدود نمی‌شود. در واقع، دوره‌های مختلف تاریخی تأثیرات متفاوتی بر این آبراه استراتژیک گذاشته است.

منطقه خلیج فارس در دهه‌های گذشته شاهد تنش‌های شدید میان قدرت‌های منطقه‌ای و غیرمنطقه‌ای بوده است. جنگ‌های متعددی میان همسایگان و فعالیت‌های نظامی فزاینده کشورهای منطقه و غیرمنطقه‌ای، مانند مانورهای دریایی و تأسیس پایگاه‌های نظامی در کشورهای عربی خلیج فارس، از دیگر شواهد موقعیت غیرقابل انکار این آبراه استراتژیک است.

کارشناسان بر این باورند که عدم حفظ امنیت در خلیج فارس و تنگه هرمز تأثیر منفی بر اقتصادهای جهانی خواهد داشت، زیرا مقدار زیادی از انرژی از این خلیج و آبراه استراتژیک عبور می‌کند.