دامغان: گنجینه‌ای برای گردشگران فرهنگی و علاقه‌مندان به تاریخ
شهر دامغان، واقع در استان سمنان ایران، با تاریخ غنی و جاذبه‌های معماری شگفت‌انگیز، به یکی از مقاصد محبوب برای گردشگران فرهنگی و علاقه‌مندان به تاریخ تبدیل شده است. این شهر با فاصله حدود ۳۵۰ کیلومتری شرق تهران، نه تنها به خاطر پسته‌های باکیفیت خود، که به “مغزهای خندان” مشهورند، معروف است، بلکه به خاطر مجموعه‌ای از آثار تاریخی، کاروانسراها، دژها و مکان‌های عبادت که یادآور عظمت دوران‌های گذشته هستند، نیز شناخته می‌شود.
شهر افسانه‌ها و عرفان‌ها
افسانه‌ها می‌گویند که نام دامغان از واژه باستانی فارسی «مغان» گرفته شده است که به عارفان و عرفان‌پژوهان اشاره دارد. این شهر که در ابتدا به نام «ده مغان» یعنی “ده مغز” شناخته می‌شد، به تدریج به نام کنونی خود، دامغان، تغییر یافت.
در طول تاریخ غنی خود، دامغان به عنوان یک شهر کلیدی در جاده‌های ابریشم شناخته می‌شد و به عنوان یک مرکز تجاری مهم بین مرو و سواحل مدیترانه عمل می‌کرد. این شهر همچنین دروازه‌ای به پایتخت پارتی‌ها یعنی هکتومپیلوس بود که پس از فتح پارتی‌ها به اوج خود رسید.
جاذبه‌های کلیدی دامغان
- مسجد تاریخی تاریکانه: این مسجد به عنوان قدیمی‌ترین مسجد ایران که هنوز در فرم اصلی خود باقی مانده است، شناخته می‌شود و به قرن اول هجری بازمی‌گردد.
- تپه هسار: یک سایت باستان‌شناسی مهم که نشان‌دهنده چندین لایه از تمدن‌ها از هزاره پنجم قبل از میلاد تا دوران پارتی و سلوکی است.
- دیوارها و دژهای باستانی: بقایای دژهای قدیمی دامغان که هنوز هم قابل مشاهده هستند و نشان‌دهنده قدرت دفاعی این شهر در گذشته‌اند.
- آثار معماری دوره سلجوقی: شامل مقبره پیر علمدار، مسجد جامع و برج مقبره جعفر.
مسجد تاریکانه: قدیمی‌ترین مسجد ایران
مسجد تاریکانه، که در بخش southeastern شهر واقع شده است، نمونه‌ای نادر از معماری اسلامی پیش از سلجوقی است. این مسجد با تکنیک‌های ساخت دوره ساسانی ساخته شده و شباهت زیادی به سازه‌هایی مانند کاخ ساروستان و کاخ اردشیر در فیروزآباد دارد. برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند که ممکن است این مسجد در ابتدا یک معبد آتش زرتشتی بوده باشد.
مسجد تاریکانه دارای حیاط وسیع و سرسرای‌هایی در سه طرف و گالری با ۱۸ ستون رو به قبله است. مناره‌ای که به دوران سلجوقی تعلق دارد و با قدیمی‌ترین نوشته کاشی در معماری اسلامی مزین شده، اهمیت تاریخی آن را بیشتر می‌کند.
تپه هسار: گنجینه‌ای باستانی
تپه هسار که در نزدیکی شهر واقع شده، یک سایت باستان‌شناسی با اهمیت تاریخی عظیم است. این سایت که در دهه ۱۹۳۰ توسط پروفسور ارنست هرزفلد و بعداً دکتر اریش اشمیت حفاری شده، لایه‌های مختلفی از تمدن‌ها را از هزاره پنجم قبل از میلاد تا دوران پارتی و سلوکی نشان می‌دهد. آثار باستانی کشف شده از تپه هسار، برخی از آن‌ها به بیش از ۷۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد، نگاهی به گذشته باستانی این منطقه ارائه می‌دهد.
دیوارها و دژهای قدیمی
بقایای دژهای باستانی دامغان هنوز هم قابل مشاهده هستند. این دیوارهای عظیم و دژها که به قدری وسیع بودند که بتوان چرخ‌ها را بر روی آن‌ها حرکت داد، به توصیف‌های تاریخی اشاره دارند. بازدیدکنندگان می‌توانند میراث پایدار این سازه‌های دفاعی را در حومه شمالی و جنوبی شهر مشاهده کنند.
آثار معماری دوره سلجوقی
- مقبره پیر علمدار: یکی از آثار مهم معماری دوره سلجوقی در دامغان.
- مسجد جامع: مسجدی با مناره‌ای نمادین که معماری زیبایی دارد.
- برج مقبره جعفر: نمایانگر هنر معماری این دوره.
- گنبد چهل دختران: مقبره‌ای خانوادگی که با هنرهای زیبا مزین شده است.
گنبد چهل دختران: مقبره‌ای ماندگار
گنبد چهل دختران که در مرکز دامغان و در پشت مقبره جعفر واقع شده، در سال ۱۰۸۷ ساخته شده و به خاطر نوشته کوفی خود شناخته می‌شود. به طرز شگفت‌انگیزی، با وجود اینکه دامغان در یک خط زلزله واقع شده است، این مقبره بدون آسیب‌های ساختاری قابل توجهی در طول زمان باقی مانده است.
چشمه علی: بهشتی دلپذیر
حدود ۳۰ کیلومتر شمال دامغان، چشمه علی یک چشمه سرسبز و زیبا است که از زمان‌های باستان یک مکان محبوب برای استراحت بوده است. در دوران قاجار، این مکان الهام‌بخش ساخت چندین ساختمان باشکوه از جمله کاخ‌هایی از قبیل کاخ فتحعلی شاه و آقا محمد خان بوده است.
قلعه‌های اسماعیلی: پژواکی از گذشته‌ای مرموز
در شمال دامغان، دو قلعه اسماعیلی بر فراز کوه‌های ناهموار واقع شده‌اند، که در دوران قرون وسطی به عنوان پایگاه‌هایی برای فرقه اسماعیلی استفاده می‌شدند. قلعه گردکوه و قلعه مهرنگار نمایی خیره‌کننده و نگاهی به توانایی استراتژیک اسماعیلی‌ها ارائه می‌دهند.
