لنج‌های سنتی: نگهبانان میراث دریایی در خلیج فارس
ساخت قایق‌های لنج یک هنر باستانی و بومی در سواحل شمالی خلیج فارس است که در طول تاریخ نقش مهمی در ناوبری، تجارت و معیشت مردم جنوب ایران ایفا کرده است. مهارت‌های مربوط به ساخت قایق‌های لنج و حرکت آن‌ها در سال ۲۰۱۱ به فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو افزوده شد. این صنعت اکنون با تهدیدات متعددی مواجه است و نیاز به تلاش‌های هماهنگ برای حفظ و احیای آن دارد.
قایق‌های چوبی لنج که توسط محلی‌های ماهر ساخته می‌شوند، قرن‌ها در آب‌های خلیج فارس حرکت کرده‌اند و به عنوان نمادی از هویت فرهنگی و میراث جهانی ایران شناخته می‌شوند. با این حال، این هنر باستانی با چالش‌هایی همچون جایگزینی با قایق‌های فایبرگلاس، هزینه‌های بالای تولید، تقاضای پایین و بی‌توجهی به مهارت‌های سنتی روبرو است.
در چند سال گذشته، صدای انتقادات شدیدی در مورد تهدید قریب‌الوقوع برای این دانش باستانی که به ارزش‌های فرهنگی زیادی مرتبط است، شنیده می‌شود. همچنین، نگرانی‌های فزاینده‌ای وجود دارد که این عنصر در معرض خطر حذف از فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار دارد.
به طور کلی، شناسایی سازمان ملل اهمیت حفظ و حفاظت از قایق‌های لنج را به عنوان میراث دریایی منحصر به فرد سواحل جنوبی ایران متمایز می‌کند.
- قایق‌های لنج به طور سنتی به صورت دستی ساخته می‌شوند و توسط مردم سواحل شمالی خلیج فارس برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیری و مرواریدگیری استفاده می‌شوند.
- دانش سنتی مربوط به قایق‌های لنج شامل ادبیات شفاهی، هنرهای نمایشی و جشنواره‌ها است.
- تکنیک‌های ناوبری و اصطلاحات مربوط به دریانوردی و پیش‌بینی آب‌وهوا از دیگر عناصر این دانش است.
دانش دریایی مورد استفاده برای دریانوردی در لنج‌ها به طور سنتی از پدر به پسر منتقل می‌شود. ناوبران ایرانی می‌توانند بر اساس موقعیت خورشید، ماه و ستاره‌ها کشتی‌ها را پیدا کنند و از فرمول‌های خاصی برای محاسبه عرض و طول جغرافیایی و همچنین عمق آب استفاده کنند.
در مورد تهدیدات قریب‌الوقوع، چندین عامل به احتمال از دست دادن وضعیت یونسکو برای این مهارت که از نسل به نسل منتقل می‌شود، کمک می‌کند:
- سرعت بالای مدرنیزاسیون و شهرنشینی: در ایران، به ویژه در مناطق ساحلی، منجر به کاهش تمرین و گسترش مهارت‌های سنتی مرتبط با ساخت و حرکت لنج‌ها شده است.
- عدم علاقه نسل‌های جوان: نسل‌های جوان به طور فزاینده‌ای علاقه خود را به کسب این مهارت‌ها از دست می‌دهند و به دنبال اشکال مدرن‌تری از اشتغال می‌روند.
- فرهنگ جهانی‌شده: با ارتباط بیشتر جهان، سنت‌ها و میراث فرهنگی به تدریج در حال فرسایش هستند و این باعث تغییر در ارزش‌ها، سبک زندگی و ترجیحات می‌شود.
بنابراین، این عوامل به طور جدی بر آینده ساخت قایق‌های لنج و میراث فرهنگی مرتبط با آن تأثیر می‌گذارند. اگرچه هنر ساخت قایق‌های لنج به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس شناسایی شده است، اما نیاز به تلاش‌های فوری برای حفظ و احیای آن وجود دارد. حفظ این هنر باستانی نه تنها به حفظ هویت فرهنگی ایران کمک می‌کند، بلکه به غنای فرهنگی جهانی نیز می‌افزاید.
در نتیجه، توجه به نیازهای این صنعت و کوشش برای ترویج آن در بین نسل‌های جوان می‌تواند به حفظ این میراث فرهنگی ارزشمند کمک کند. با همکاری جامعه محلی، دولت و نهادهای فرهنگی، می‌توان به احیای این هنر باستانی و زنده نگه‌داشتن آن برای نسل‌های آینده امیدوار بود.
